Paraliż to zaburzenia czuciowo-ruchowe w obszarze ciała zaopatrywanym przez konkretne nerwy czaszkowe lub rdzeniowe. Jeśli objawy umiejscawiają się w sposób niezgodny z fizjologicznym zakresem unerwienia – można podejrzewać psychiczne podłoże zmian.

Paraliż – rodzaje

Z określeniem paraliżu najczęściej można spotkać się w kontekście zaburzeń neurologicznych spowodowanych przez dysfunkcje pracy mózgu. Mogą mieć one charakter przemijający albo trwały. Klinicznie charakteryzuje się te zmiany jako porażenie – całkowitą utratę funkcji i możliwości wykonywania ruchów dowolnych albo niedowład – częściowe zaburzenie działania z osłabieniem siły mięśniowej, zaburzeniem zborności i koordynacji ruchów. W przypadku porażenia nerwów czaszkowych objawy te mogą mieć inny charakter, np.

• zaburzenie ruchomości gałek ocznych z dwojeniem,
  
• opadanie kącika ust,
  
• zbaczanie języka, zaburzenia mowy,
  
• problemy z przełykaniem,
  
• nieprawidłowe odbieranie bodźców zmysłowych słuchowych, węchowych, smakowych,
  
• zaburzenia równowagi.
  

W przypadku paraliżu w zakresie unerwienia nerwów rdzeniowych najczęściej spotyka się porażenia połowicze – obejmujące (z różna siłą) kończynę górną i dolną po jednej stronie ciała. Jednocześnie występują często objawy neurologiczne dotyczące nerwów czaszkowych po przeciwległej stronie. Jest to spowodowane krzyżowaniem się niektórych dróg nerwowych, co powoduje, że np. uszkodzenie mózgu w okolicy ciemieniowej lewej spowoduje niedowłady lub porażenia w obrębie twarzy i szyi po tej samej stronie, a porażenie kończyn w prawej połowie ciała.

O paraliżu mówi się również w przypadkach uszkodzenia rdzenia kręgowego wskutek urazu lub procesu chorobowego. W zależności od miejsca, w którym dojdzie do naruszenia jego działania, można spotkać się z porażeniem poprzecznym:

• kończyn dolnych ,
  
• tzw. czterokończynowym, obejmującym również górną połowę ciała.
  

Paraliż senny (przysenny)

Mianem paraliżu sennego określa się przemijające samoistnie, krótkotrwałe porażenie mięśni ruchowych występujące w czasie zasypiania lub (częściej) przy przebudzeniu się w niektórych fazach snu. Osoba cierpiąca z tego powodu opisuje chwile, w których budzi się pod wpływem intensywnych marzeń sennych lub czynników zewnętrznych i nie może się poruszyć.

Objawy paraliżu nocnego mają charakter rozproszony, mogą dotyczyć wszystkich mięśni (z wyjątkiem oddechowych i poruszających gałkami ocznymi) albo niektórych grup. Stan wymuszonego bezruchu trwa od kilkunastu sekund do kilku minut i przemija bez pozostawienia śladów. Objawom tym mogą towarzyszyć bardzo silne przeżycia związane z marzeniami sennymi – wzruszenie, niepokój, przerażenie. Niekiedy pacjent przeżywa halucynacje słuchowe (dudnienia, dzwonienia, szumy, piski) albo wzrokowe, obejmujące w krańcowych przypadkach widzenie postaci ludzi, zwierząt lub duchów.

Przyczyny paraliżu

Paraliż, rozumiany jako porażenie związane z uszkodzeniami neurologicznymi, to najczęściej skutek niedokrwiennego udaru mózgu. Wynika on z upośledzenia przepływu krwi w niemających dostatecznego krążenia obocznego naczyniach mózgowych. Nawet krótkotrwałe zamknięcie światła tętnicy prowadzi do niedokrwienia i (już po kilku minutach) do obumarcia tkanki nerwowej. Innym powodem może być udar krwotoczny. W jego przebiegu dochodzi do wynaczynienia się krwi do tkanki mózgowej, która ulega uszkodzeniu.

Zmiany te wiążą się z miażdżycą naczyń, cukrzycą albo istnieniem wad rozwojowych naczyń (np. obecność tętniaków).

Porażenie (paraliż) twarzy może mieć charakter ośrodkowy lub obwodowy. Jeśli nerw twarzowy ulegnie przerwaniu albo jego funkcja jest upośledzona,np. w przebiegu zapalenia, może powstać porażenie obwodowe, które objawia się opadaniem powieki, zwężeniem źrenicy i obniżeniem kącika warg z wygładzeniem fałdu nosowo-wargowego. Jeśli przyczyną dysfunkcji tego nerwu jest uszkodzenie mózgu, to jedynym objawem jest wyżej opisana asymetria ust.

Porażenie poprzeczne to skutek uszkodzenia rdzenia kręgowego w wypadku komunikacyjnym, po urazie sportowym lub upadku z wysokości. Zmiany w obrębie kończyn dolnych powstają wskutek urazu kręgosłupa piersiowego lub lędźwiowego, zaś czterokończynowe – odcinka szyjnego.

Paraliż przysenny jest efektem braku prawidłowej regulacji pracy mięśni w fazie intensywnych marzeń sennych. Uważa się, że mózg „odcina” sterowanie mięśniami, by nie dopuścić do wykonywania ruchów wynikających z przeżywanych we śnie zdarzeń. U kilku procent ludzi przywracanie normalnego stanu (powrót funkcji ruchowych) może być opóźnione względem pojawienia się świadomości. Powoduje to całkowite porażenie ruchowe z poczuciem wielkiego lęku przed śmiercią, „uwięzienia” we własnym ciele.

Paraliż – leczenie i zapobieganie

Leczenie paraliżu będącego skutkiem udaru musi odbywać się w warunkach szpitalnych. Chorego po ustąpieniu ostrych objawów kieruje się zwykle na rehabilitację ze względu na pozostałe po incydencie porażenia lub niedowłady. Zapobieganie to przede wszystkim profilaktyka miażdżycy – odpowiednia dieta, aktywność ruchowa, leczenie ewentualnej hipercholesterolemii i precyzyjna kontrola cukrzycy.

Również skutki stłuczenia, uszkodzenia lub przerwania rdzenia kręgowego wymagają długotrwałego leczenia i rehabilitacji zmierzającej do przywrócenia samodzielności tym chorym, którzy nie odzyskali pełni funkcji życiowych. Ze względu na fakt, że wiele porażeń jest konsekwencją np. skoków do płytkiej wody, upadków z wysokości lub wypadków komunikacyjnych, podstawową rolę w profilaktyce odgrywają działania edukacyjne, a w miejscach pracy – również kontrolne.

Paraliż nocny jest schorzeniem, które może wymagać leczenia w poradni zaburzeń snu, kontroli neurologicznej, a w niektórych przypadkach – psychoterapii.