Oftalmoplegia, nazywana inaczej porażeniem międzyjądrowym, jest wtórnym objawem choroby ośrodkowego układu nerwowego. Niezależnie od jej przyczyny i przebiegu, zespół ten pojawia się, gdy uszkodzeniu ulega tzw. pęczek podłużny przyśrodkowy.

Objawy oftalmoplegii

Obraz kliniczny oftalmoplegii jest bardzo charakterystyczny i patognomoniczny. Sformułowanie to oznacza, że pojawienie się takiej właśnie kombinacji objawów jednoznacznie wskazuje na rodzaj i umiejscowienie procesu chorobowego.

Objawy oftalmoplegii rozwijają się stopniowo i zależą od stopnia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Początkowo mogą mieć małe, niezauważalne wręcz, natężenie, z czasem stają się uciążliwe dla chorego i widoczne dla otoczenia.

Jeśli nie występują żadne inne objawy choroby, chory zgłasza się najczęściej do okulisty. Skarży się na dwojenie (podwójne widzenie) podczas patrzenia w bok (w jedną, określoną stronę). Zjawisko to przeszkadza mu w normalnym funkcjonowaniu, jest uciążliwe i niepokojące. Chory może też poinformować lekarza, że jego otoczenie lub on sam zauważył nieprawidłowość w ustawieniu oka (zezowanie) podczas spoglądania w danym kierunku.

Podczas badania okulistycznego stwierdza się ograniczenie ruchomości jednej z gałek ocznych. Jeśli objaw dotyczy przykładowo oka lewego, to podczas patrzenia w prawo nie podąża ono za kierunkiem spojrzenia, czyli w stronę nosa, tylko ustawia się w położeniu pośrednim (tak jakby patrzyło bardziej na wprost). Objaw ten (zaburzenia przywodzenia gałki ocznej) występuje jednocześnie z innym charakterystycznym symptomem – oczopląsem pojawiającym się w drugim (w powyższym przykładzie – prawym) oku. Kieruje się ono prawidłowo w stronę prawą, ale jednocześnie pojawia się oczopląs, czyli szybkie, niezależne od woli człowieka, ruchy. Oczopląs ma w takich wypadkach charakter poziomy, tzn. mimowolne ruchy odbywają się w płaszczyźnie poziomej. Przy kierowaniu oczu w stronę przeciwną, a także ku górze i ku dołowi, nie stwierdza się zwykle żadnych nieprawidłowości.

Mechanizm powstawania oftalmoplegii

Oftalmoplegia nazywana jest inaczej porażeniem międzyjądrowym, ponieważ jej bezpośrednim powodem jest jednostronne uszkodzenie pasma nerwowego, nazywanego w nomenklaturze anatomicznej pęczkiem podłużnym przyśrodkowym. Łączy ono jądra (w uproszczeniu: ośrodki mózgowe) dwóch nerwów zawiadujących ruchami gałki ocznej: nerwu odwodzącego i okoruchowego. Będący efektem uszkodzenia brak właściwej komunikacji między wymienionymi dwoma jądrami powoduje brak koordynacji oraz ograniczenie działania mięśni zewnętrznych oka i wystąpienie opisanych powyżej objawów. Problem ten nie wynika więc bezpośrednio z jakiegokolwiek uszkodzenia czy wady w obrębie narządu wzroku, ale jest spowodowany nieprawidłowym działaniem konkretnego elementu ośrodkowego układu nerwowego. Dlatego osoby z porażeniem międzyjądrowym po wstępnym rozpoznaniu tego zespołu są kierowane do poradni neurologicznej, w której wykonuje się dalszą diagnostykę i podejmuje właściwe leczenie.

Przyczyny oftalmoplegii

Oftalmoplegia jest najczęściej spowodowana przez schorzenia, takie jak:

• stwardnienie rozsiane (typowe dla tej choroby jest występowanie porażenia międzyjądrowego obustronnie),

• zaburzenia krążenia mózgowego (spowodowane na przykład miażdżycą),

• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego,

• jamistość opuszki (jest to wada wrodzona rdzenia przedłużonego),

• encefalopatia alkoholowa,

• zatrucia substancjami toksycznymi lub niektórymi lekami.

Dokładne rozpoznanie przyczyny wymaga wdrożenia pełnej diagnostyki neurologicznej. Wykonuje się badania obrazowe, takie jak zdjęcia rentgenowskie czaszki (RTG), tomografia komputerowa (CT), a w razie potrzeby rezonans magnetyczny (NMR, MRI). Uzupełniającą rolę pełnią badania elektrofizjologiczne, np. elektroencefalografia (EEG). W zależności od potrzeb wykonuje się również inne badania dodatkowe.

Jak działa oko? Dowiesz się tego z filmu? 

Leczenie oftalmoplegii

Ponieważ oftalmoplegia jest zespołem pojawiającym się wtórnie do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, nie ma celowanego, specyficznego leczenia, które zapewniłoby ustąpienie tego objawu. W celu uzyskania poprawy niezbędne jest podjęcie leczenia choroby podstawowej po zdiagnozowaniu jej przez neurologów. W niektórych stanach chorobowych zmiany nie mają charakteru nieodwracalnego i mogą ustąpić po uzyskaniu poprawy stanu neurologicznego. Niestety w innych chorobach uszkodzenia pęczka podłużnego przyśrodkowego są nieodwracalne. Oznacza to, że w takiej sytuacji nie ma możliwości, by oftalmoplegia cofnęła się. Celem leczenia może być wtedy niedopuszczenie do pogłębiania się zmian chorobowych w obrębie mózgu i do nasilenia się uciążliwych dla chorego objawów ocznych.