Obwodowy układ nerwowy dzieli się pod względem czynnościowym na część somatyczną i autonomiczną. Ich funkcją jest kompleksowe zaopatrzenie wszystkich organów wewnętrznych, powłok ciała i narządów zmysłów.

Budowa obwodowego układu nerwowego

Obwodowy układ nerwowy utworzony jest przez zwoje i nerwy. W zwojach znajdują się ciała komórek nerwowych. Na końcu ich wypustek, w synapsach, następuje przełączenie sygnałów elektrycznych z jednej komórki do drugiej. Długie włókna komórek – neuryty – wychodzą poza zwoje. Ich wiązki tworzą nerwy obwodowe. Ze względu na kierunek przewodzenia impulsów włókna nerwowe (a niekiedy również całe nerwy) można podzielić na aferentne (wstępujące), które przewodzą z receptorów sygnały czuciowe oraz eferentne (zstępujące), wysyłające do narządów obwodowych impulsy sterujące czynnością komórek mięśniowych lub wydzielniczych.

Niezależnie od tego podziału każde włókno można zakwalifikować jako należące do układu somatycznego albo autonomicznego. Układ somatyczny analizuje odczuwane przez człowieka sygnały (np. dotyk, ból, ciepło i zimno) oraz przewodzi impulsy sterujące świadomie zaplanowanymi ruchami (tzw. ruchami dowolnymi). Układ autonomiczny odbiera sygnały z narządów wewnętrznych, mięśni. Na ich podstawie zawiaduje funkcjami niezależnymi od woli. Zalicza się do nich na przykład:

• regulację napięcia spoczynkowego mięśni,

• szybkość perystaltyki jelit,

• wydzielanie soku żołądkowego, soku trzustkowego,

• sterowanie napięciem mięśniówki naczyń i ciśnieniem krwi,

• przyspieszanie i zwalnianie pracy serca.

Analizując tę różnicę na przykładzie: od układu somatycznego uzależniony jest kierunek wzroku, ale układ autonomiczny będzie odpowiadał za dostosowanie wielkości źrenicy, wydzielanie łez czy częstość mrugania.

Typy nerwów ośrodkowego układu nerwowego

Według innej klasyfikacji nerwy obwodowego układu nerwowego można podzielić na:

• czuciowe – przewodzące wyłącznie impulsy w stronę ośrodkowego układu nerwowego (np. nerw węchowy),

• ruchowe (np. nerw bloczkowy, okoruchowy czy podjęzykowy),

• mieszane – zawierające oba rodzaje włókien.

Obwodowy układ nerwowy – odruchy

Odruchy to specyficzna forma działania obwodowego układu nerwowego. W układzie somatycznym i autonomicznym informacje z obwodu ciała i narządów zmysłów przekazywane są do mózgowia, które analizuje je i „wydaje decyzje” przenoszone następnie do narządów. Jednak niektóre funkcje realizowane są skróconą, „szybką” drogą. Chodzi tu o reakcje odruchowe, które generowane są bez udziału ośrodkowego układu nerwowego. Np. impuls bólowy z obrębu ręki dociera do rdzenia, gdzie generowana jest szybka reakcja obronna przenoszona nerwami ruchowymi wprost do mięśni, które natychmiast cofają rękę. Używając odległych analogii, przypomina to działanie wojska. Informacje z frontu przekazywane są do sztabu, który oddziałom liniowym wydaje rozkazy. Jednak w czasie ataku przeciwnika decyzję w ciągu kilku sekund podejmuje dowódca niskiego stopnia, który znajduje się na linii ognia.

Zobacz film i dowiedz się jak działa układ nerwowy:

Obwodowy układ nerwowy – ćwiczenia

Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego to wielki problem – przy zerwaniu lub stłuczeniu nerwów może ulec przerwaniu łuk odruchowy regulujący napięcie mięśni. Powstające porażenie wiotkie prowadzi z czasem do ich zaników, a w niekorzystnych warunkach również do ograniczenia ruchomości i przykurczów. W takich sytuacjach niezbędne jest podjęcie działań rehabilitacyjnych, pozwalających na utrzymanie masy mięśniowej (np. elektrostymulacja mięśni) i pełnego zakresu ruchów w stawach. Dodatkowym, bardzo istotnym elementem jest odtwarzanie automatyzmów i stymulacja włókien nerwowych w sytuacji, gdy regenerują się one po uszkodzeniu i wznawiają przewodzenie impulsów. Ćwiczenia bierne pozwalają na przyspieszenie tego procesu.

Specyficzną sytuację stanowią uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego – np. przypadku udaru. Odruchowo utrzymywane na obwodzie napięcie mięśni wzmaga się, gdy brakuje impulsów sterujących z uszkodzonych ośrodków ruchowych. Dochodzi do porażeń spastycznych (ze zwiększonym napięciem mięśni, głównie zginaczy), ograniczenia ruchomości, szybkiego rozwijania się przykurczów i zmian zwyrodnieniowych w stawach. Już we wczesnej fazie leczenia niezbędne jest więc stosowanie zabiegów rehabilitacyjnych, które zmniejszają napięcie mięśni (np. masaże), a także wykonywanie ćwiczeń biernych kończyn w pełnym zakresie ruchomości, które zapobiegają powstawaniu przykurczów. Uzupełnienie tych działań szeroką gamą zabiegów fizykoterapeutycznych pomaga podtrzymać sprawność układu ruchowego. Daje to możliwość uzyskania szybkiej poprawy, w przypadku gdy dysfunkcja ośrodków ruchowych jest odwracalna.