Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) to schorzenie psychiczne z grupy zaburzeń nastroju, w przeszłości nazywane cyklofrenią lub psychozą maniakalno-depresyjną. Objawy tzw. dwubiegunówki mogą mieć różne nasilenie, przebieg i czas trwania. Dlatego wyróżnia się wiele podtypów ChAD. Możliwy przebieg choroby to na przykład kilka epizodów depresyjnych (z których każdy może trwać nawet kilka miesięcy), rozdzielonych jednym, kilkutygodniowym epizodem manii. Wariantów choroby jest wiele, jednak repertuar symptomów w każdym przypadku jest podobny.
Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej w fazie depresji
Epizod depresyjny w chorobie dwubiegunowej ma objawy porównywalne z tymi, które towarzyszą depresji jednobiegunowej. U chorego dochodzi do obniżenia nastroju, które może wyrażać się przygnębieniem, apatią albo niepokojem, rozdrażnieniem. Spadkowi nastroju towarzyszy utrata życiowej energii, narastające zmęczenie, zniechęcenie. Chory traci dotychczasowe zainteresowania, zdolność radowania się i odczuwania przyjemności, motywację do działania. Ma problem z wykonywaniem codziennych czynności, podejmowaniem decyzji. Zaobserwować można u niego spowolnienie myślenia i wypowiedzi, trudność z utrzymaniem koncentracji. Może dojść nawet do zahamowania psychoruchowego – chory pozostaje przez pewien czas bez kontaktu słownego i wzrokowego z otoczeniem. Problemom powyższym często towarzyszą dolegliwości somatyczne – zaburzenia snu, apetytu, libido, bóle głowy czy brzucha o niejasnej etiologii.
Epizod depresyjny wyraża się także zmianą sposobu myślenia. U chorego następuje znaczny spadek samooceny i poczucia własnej wartości, w sposób negatywny ocenia on swoje dotychczasowe życie i pesymistycznie spogląda w przyszłość. Często dręczy go irracjonalny lęk lub nieuzasadnione poczucie winy. Niekiedy chorobie dwubiegunowej towarzyszą objawy psychotyczne, np. urojenia grzechu, halucynacje słuchowe, w których do chorego zwracają się oskarżycielskie głosy. Wielomiesięczne epizody obniżenia nastroju są psychicznie wyniszczające. Dlatego przy znacznym nasileniu objawów depresji w chorobie dwubiegunowej pojawić się mogą zachowania autodestrukcyjne, myśli i tendencje samobójcze.
Jakie są pierwsze objawy depresji? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie
Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej w fazie manii
W przeciwieństwie do fazy depresji epizod maniakalny cechuje się znacznym podwyższeniem nastroju – euforią, nieadekwatną do okoliczności wesołością, nadpobudliwością, nadmiarem ekspresji. Jednocześnie chorego łatwo rozdrażnić, a nawet spowodować u niej wybuch agresji. Osobę w fazie manii rozpiera energia, a podwyższony napęd psychoruchowy często wiąże się ze zmniejszoną potrzebą snu i obniżeniem apetytu. Kontakt z chorym bywa utrudniony, ponieważ ma on poczucie wewnętrznego chaosu, gonitwy myśli. W związku z tym mówi szybko, niezrozumiale, a jego wypowiedzi bywają nielogiczne. Chaotyczne są także działania osoby dotkniętej manią. Wykazuje ona liczne, ale powierzchowne zainteresowania, podejmuje lekkomyślne decyzje, ryzykowne aktywności.
Charakterystycznym objawem choroby dwubiegunowej w epizodzie manii jest przesadny optymizm i zawyżona samoocena. Z takiej postawy mogą wynikać zachowania wykraczające poza system norm i wartości, jakimi dana osoba kieruje się poza okresami manii. Chory może snuć nierealistyczne plany, usiłując narzucać swoje pomysły innym. Nie znosi przy tym sprzeciwu i oczekuje natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb. Na odmowę reaguje agresją lub silną frustracją.
W fazie manii objawem psychotycznym choroby dwubiegunowej może być przekonanie o własnej niezwykłości (urojenia wielkościowe) czy poczucie misji. Brak możliwości wdrożenia własnych wizji może wywołać u chorego urojenia prześladowcze – przeświadczenie, że wszyscy sprzysięgli się przeciw niemu, obserwują go itp. Choć osoba przeżywająca epizod maniakalny nie czuje, że jest chora, okres ten może poczynić w jej życiu nie mniejsze spustoszenia niż depresja. Narażona jest bowiem na negatywne reakcje otoczenia, może podejmować nieprzemyślane działania, które okażą się fatalne w skutkach (np. uprawiać przygodny seks bez zabezpieczenia, zainwestować dużą sumę pieniędzy w kiepski interes).
Hipomania w chorobie afektywnej dwubiegunowej
Kiedy objawy manii są mniej nasilone, a chory nie traci krytycznego stosunku do swoich pomysłów i kontroli nad zachowaniem, mówi się o epizodzie hipomanii. Utrzymuje się wówczas łagodne podwyższenie nastroju, dzięki czemu dana osoba jest wyjątkowo sprawna intelektualnie, kreatywna, co może przełożyć się na osobiste lub zawodowe sukcesy. Objawy choroby dwubiegunowej w hipomanii nie budzą zwykle sprzeciwu otoczenia i nie zaburzają normalnego funkcjonowania chorego. Niemniej stanowią one formę zaburzenia, które wymaga obserwacji psychiatrycznej. Pacjent nie powinien przerywać leczenia, jest ono bowiem – przy zastosowaniu wszystkich zaleceń lekarza – szansą na powrót do normalnego życia.
Bibliografia:
- J. Poleska, Od depresji do manii – choroba afektywna dwubiegunowa, Poznań 2018.
- M. Seligman, E. Walker, D. Rosenhan, Psychopatologia, tł. J. Gilewicz, A. Wojciechowski, Poznań 2003, s. 271–310.