Każdego roku w Polsce liczba nowych zachorowań na czerniaka wynosi 4 tysiące. Dzięki nowym metodom leczenia przeżywalność pacjentów w ostatnich latach znacząco wzrosła.

Czerniak. Jak powstaje i jak wygląda?

Czerniak to najbardziej złośliwy nowotwór skóry i błon śluzowych. Powstaje poprzez nadmierną ekspozycję na promieniowanie ultrafioletowe i może dawać przerzuty drogą naczyń chłonnych oraz naczyń krwionośnych. Wyleczalność tego nowotworu w Polsce jest mniejsza niż w Niemczech czy USA. Przyczyną tego jest wyższa świadomość społeczna w innych krajach, regularne kontrole i badania.

Nowotwór najpierw rozwija się miejscowo. W Polsce jego średnia grubość wynosi około 1,7 mm, a w Niemczech około 0,8 mm. Określenie grubości nowotworu oznacza głębokość nacieku nowotworu w skórze. Różnica w średniej grubości wynika z tego, że polscy pacjenci później zgłaszają się do lekarza, co rzutuje na gorszych wynikach już na samym początku leczenia. Trzeba zaznaczyć, że przy nacieku wynoszącym 4 mm szansę na przeżycie ma tylko połowa chorych.

Stadia rozwoju czerniaka

Czerniak ma kilka stadiów rozwoju, nowotwór może być usytuowany miejscowo, może również dawać przerzuty do węzłów chłonnych oraz przerzuty odległe. Około 75% pacjentów ma wykrywalną jedynie zmianę na skórze, u 20 % diagnozowane są przerzuty do węzłów chłonnych, a u pozostałej grupy przerzuty odległe. Liczby te mogą się oczywiście zmieniać, gdyż u części chorych, u których wykrywana jest początkowo zmiana skórna mogą po pewnym czasie pojawić się przerzuty.

W nowotworze usytuowanym miejscowo podstawą diagnostyki jest obejrzenie zmiany okiem lekarza i dermatoskopem, czyli urządzeniem, które pozwala lekarzom na powiększenie zmiany o 20 razy i obejrzenie jej w specjalnym świetle. Jeżeli po tym badaniu zmiana wydaje się podejrzana zostaje ona usunięta wraz z małym marginesem i poddana szczegółowemu sprawdzeniu. Po rozpoznaniu czerniaka w zależności od jego parametrów leczenie chirurgiczne może polegać na poszerzeniu marginesu nawet o 2 cm i/lub wykonaniu biopsji węzła wartowniczego. Zabieg ten polega na podaniu kontrastu izotopowego w okolicę blizny po wyciętym nowotworze i pobraniu odpowiedniego węzła wartowniczego do badania. Dzięki temu lekarze są w stanie wykryć komórki czerniaka wielkości poniżej 0,1 mm.

Jakie są najnowsze metody leczenia czerniaka?

Jeszcze kilka lat temu przy przerzutach czerniaka do innych narządów szanse na przeżycie 5 lat u pacjenta wynosiły tylko 3-4 %. Teraz wynoszą 40 %. To olbrzymi skok. 

Wiążą się z nim dwa mechanizmy działania leków. Pierwszym jest immunoterapia, czyli działanie na nasz układ immunologiczny, po to by go wzmocnić i żeby układ ten sam podjął walkę z czerniakiem. Drugim jest działanie celowane, czyli ukierunkowane molekularnie.

- tłumaczy profesor Piotr Rutkowski, kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie — Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie.

Leczenie immunoterapeutyczne jest oparte na rezultacie działania inhibitorów punktów kontrolnych układu immunologicznego. W naszym kraju mamy do dyspozycji jeden lek anty-CTLA-4 oraz dwa leki z grupy inhibitorów anty-PD-1. Kolejna grupa leków znajduje zastosowanie u chorych, u których na podstawie badań molekularnych stwierdzono w nowotworze mutację BRAF. Wynik ten pozwala na stosowanie terapii celowanej inhibitorów BRAF i MEK. 

Duża grupa chorych odpowiada na to leczenie, jednak z czasem może dojść do narastania oporności na nie. Immunoterapia działa natomiast trwalej, nawet jak odstawi się leki to terapia będzie działać. Jest szansa na łączenie tego leczenia, pierwsze takie doniesienia pokazały się kilka dni temu i wyniki wydają się lepsze niż pojedyncze stosowanie leków. Prócz tego bada się również właściwą sekwencję leczenia, czyli zaczyna się od jednego leku i później zmieniamy go na drugi. Jednak trzeba zaznaczyć, że są to dopiero wstępne obserwacje i doniesienia. 

– mówi profesor Piotr Rutkowski.

Leczenie w chorobie przerzutowej jest w Polsce refundowane, większość leków jest dostępna, z wyjątkiem pojedynczych kombinacji. Problemem jest jednak leczenie uzupełniające, które jest dostępne tylko w ramach Ratunkowego Dostępu Do Technologii Lekowej (RDTL). Czyli do każdego pacjenta w leczeniu uzupełniającym wymagane jest wystosowanie indywidualnego wniosku i zgoda ministerstwa zdrowia. 

RDTL ma służyć w wyjątkowych sytuacjach, w rzadkich nowotworach, ale to nie są rzadkie sytuacje. To jest standard, więc mamy nadzieję, że w niedługim czasie ta sytuacja ulegnie zmianie

– tłumaczy profesor Piotr Rutkowski.

Jak chronić się przed czerniakiem?

Ryzyko jego powstania wzrasta wraz z uszkodzeniami słonecznymi skóry, dlatego też powinno się unikać intencjonalnego opalania w godzinach słonecznego szczytu, unikania oparzeń słonecznych i stosowanie kremu z filtrem UV. Prócz tego stosować prewencję wtórną, czyli obserwowanie swojego ciała i badania kontrolne. Zaniepokoić nas powinny asymetryczne brzegi zmian na skórze, różne zabarwienia: czarne, fioletowe i brązowe oraz ewolucja, czyli jeżeli coś zaczęło zmieniać się i powiększać w niestandardowy sposób.

Trzeba zaznaczyć, że wczesne czerniaki rozwijają się bardzo powoli. U większości pacjentów zmiany powiększają się miesiącami, a nawet latami. To potwierdza stwierdzenie, że wczesne wykrycie nowotworu daje szansę na wyleczenie. Dlatego też, trzeba głośno mówić o tym, jak ważne są regularne badania u specjalisty 

– mówi profesor Rutkowski.