Niskie tętno to wyczuwalny na tętnicach obwodowych puls o częstości poniżej 60 na minutę. Przeważnie towarzyszą mu charakterystyczne objawy: zawroty głowy, mroczki przed oczami, omdlenia, a nawet chwilowe utraty świadomości związane z niedostatecznym ukrwieniem mózgu.

Niskie tętno u osób zdrowych

Niskie tętno może pojawiać się u osób zdrowych. Dotyczy to przede wszystkim sportowców o dużym stopniu wytrenowania. Tętno w spoczynku spada u nich często do poziomu 50–60 uderzeń na minutę. Tętno jest zgodne z wysłuchiwaną pracą serca. Każdemu jego uderzeniu towarzyszy pojawienie się fali na naczyniu obwodowym. Pod wpływem wysiłku tętno zwiększa się odpowiednio do stopnia obciążenia.

Jednorazowo u osoby zdrowej może dojść do zwolnienia pracy serca i częstotliwości pulsu pod wpływem chwilowych zaburzeń regulacji układu autonomicznego. Powodem może być podrażnienie nerwów błędnych związane z nagłymi emocjami, nadmiernym obciążeniem układu pokarmowego (bardzo obfitym albo zbyt ostrym posiłkiem) albo gwałtownymi zmianami położenia ciała (tzw. zaburzenia ortostatyczne).

U pewnej grupy ludzi niskie tętno występuje bezobjawowo i jest związane z utrwalonym, osobniczym zwolnieniem pracy serca, które nie ma przyczyn chorobowych.

Niskie tętno u osób z chorobami serca

Niskie tętno jest najczęściej spowodowane zaburzeniami pracy serca związanymi ze zwolnieniem jego pracy. Stan ten może być utrwalony (chory jest wtedy zwykle dość dobrze do niego dostosowany) albo pojawiać się napadowo, co powoduje intensywniejsze objawy.

Przyczyną zwolnionej pracy serca i niskiego tętna są zwykle zaburzenia przenoszenia impulsów elektrycznych w tzw. układzie bodźcoprzewodzącym serca. Odpowiada on za stymulowanie mięśnia sercowego w skoordynowany sposób, który zapewnia najefektywniejsze przepompowywanie krwi. Poszczególne elementy tego układu mają zdolność do samodzielnego wyzwalania skurczów, lecz czynią to w rytmie wolniejszym niż narzucający zwykle swój rytm węzeł zatokowy. Jeśli więc pracuje on za wolno albo jego sygnały nie są właściwie przewodzone, serce zwalnia. W efekcie pojawia się również niskie tętno. Do zaburzeń rytmu powodujących bradykardię (zwolnienie pracy serca) zalicza się:

• zahamowanie zatokowe,

• bloki zatokowo-przedsionkowe,

• bloki przedsionkowo-komorowe,

• migotanie lub trzepotanie przedsionków.

Ważną przyczyną niskiego tętna mogą być zaburzenia rytmu polegające na pojawianiu się skurczów dodatkowych. Obserwuje się wtedy często niskie tętno mimo szybszej pracy serca. Podczas osłuchiwania stwierdza się pojedyncze uderzenia serca, które wyłamują się z rytmu i którym nie odpowiada przejście fali tętna przez naczynia obwodowe. Wynika to z faktu, że skurcze dodatkowe są wywoływane w sposób chaotyczny i nie przepompowują dostatecznej ilości krwi.

Przyczyny zaburzeń pracy serca z niskim tętnem

Przyczynami zaburzeń rytmu z niskim tętnem są najczęściej:

• choroba niedokrwienna serca,

• zawał mięśnia sercowego albo blizna pozawałowa,

• zaburzenia wodno-elektrolitowe,

• wpływ niektórych leków,

• wrodzone wady budowy układu bodźcoprzewodzącego lub całego serca.

Niskie tętno w przebiegu innych chorób

Niskie tętno może być objawem schorzeń niezwiązanych bezpośrednio z sercem. Bradykardia obserwowana jest np. w przebiegu niedoczynności tarczycy albo innych chorób przebiegających ze zwolnieniem metabolizmu. Przyczynami mogą być na przykład skrajne niedożywienie lub eliminacyjna, niedoborowa dieta. Niskie tętno spotyka się również w przebiegu hipotermii (wychłodzenia organizmu).

Choć najczęściej jednym z objawów nerwicy jest przyspieszony rytm serca, poczucie silnego, szybkiego bicia albo trzepotania, to u niektórych osób w przebiegu zaburzeń emocjonalnych mogą pojawiać się odruchowa bradykardia i niskie tętno.

Niskie tętno z wysokim ciśnieniem występuje w stanach pourazowych głowy albo w innych zespołach chorobowych przebiegających z obrzękiem tkanki mózgowej lub ze zwiększonym ciśnieniem śródczaszkowym. Symptomy te pojawiają się wraz z poważnymi objawami neurologicznymi lub nawet zaburzeniami świadomości.

Niskie tętno płodu

Niskie tętno płodu obserwowane w przebiegu ciąży jest sygnałem do wykonania pogłębionej diagnostyki. Przyczyną jest zwykle niedostateczna podaż tlenu, która w miarę rozwoju dziecka w macicy może się nasilać i spowalniać tętno. Niedotlenienie może również pogłębić się nagle w trakcie porodu, powodując uszkodzenie układu nerwowego lub nawet zamartwicę dziecka. Stan taki jest najczęściej spowodowany niewydolnością łożyska, ale może wynikać również z wad rozwojowych płodu.

Jak podwyższyć niskie tętno?

Niskie tętno można próbować podwyższyć domowymi sposobami, o ile takie sytuacje zdarzają się sporadycznie, potwierdzona przyczyna jest czynnościowa, a towarzyszące objawy (zawroty głowy, osłabienie) mają charakter łagodny. Najczęściej stosowane środki to zawierająca teinę herbata oraz kawa naturalna, szczególnie tych odmian, które są szczególnie bogate w kofeinę.

Jeśli niskie tętno jest spowodowane zaburzeniami rytmu serca i połączone z objawami klinicznymi, niezbędne jest wdrożenie odpowiedniej farmakoterapii lub nawet wszczepienie stymulatora (rozrusznika).

O ile niskie tętno jest ubocznym, niespecyficznym symptomem innych chorób, właściwa i skuteczna ich terapia powoduje zazwyczaj powrót częstości pracy serca i pulsu do wartości fizjologicznych. Utrzymujące się niskie tętno i towarzyszące dolegliwości powinny być sygnałem do wizyty u lekarza.