O niedrożności układu pokarmowego, czyli niedrożności jelit, mówimy wtedy, kiedy dochodzi do zatrzymania przechodzenia treści pokarmowej przez jelita. Przyczyny tej dolegliwości najczęściej związane są z zamknięciem światła jelita spowodowanym przez różnego rodzaju przeszkody (niedrożność mechaniczna jelit) lub zahamowaniem prawidłowej perystaltyki jelit (niedrożność porażenna jelit). 

W wyniku tych zmian dochodzi do nadmiernego gromadzenia się treści jelitowej i gazów, które nie są przesuwane w kierunku odbytnicy. To z kolei powoduje rozdęcie jelita – miejscowo przy niedrożności mechanicznej i całościowo przy niedrożności porażennej. Konsekwencją może być uszkodzenie ściany jelita, która staje się przepuszczalna dla bakterii z zewnątrz, jej martwica i ostatecznie jej przedziurawienie, co skutkuje przedostawaniem się treści jelitowej do wnętrza jamy brzusznej.

Niedrożność jelita cienkiego a niedrożność jelita grubego

Przeszkoda w niedrożności mechanicznej jelita może być różnie zlokalizowana. W związku z tym wyróżniamy niedrożność wysoką, która dotyczy jelita cienkiego (tam dochodzi do zatkania światła) oraz niedrożność niską, która związana jest z jelitem grubym (niedrożność jelita grubego). Bardzo rzadko dochodzi do niedrożności niskiej w żołądku lub dwunastnicy.

Przyczyny i objawy niedrożności jelit

Przyczyny niedrożności jelit dzielimy na mechaniczne i porażenne (zahamowanie prawidłowych ruchów jelita). Czynniki wpływające na jej powstawanie to:

• operacje jamy brzusznej,
  
• zator w tętnicy kreskowej,
  
• choroby w obrębie klatki piersiowej,
  
• zawał serca,
  
• zatrucia metalami ciężkimi,
  
• rozlane stany zapalne jelit,
  
• zadzierzgnięcie jelita,
  
• skręt pętli jelita,
  
• zamknięcie jelita grubego spowodowanego nowotworem.
  

Objawy niedrożności jelit mogą pojawić się nagle lub stopniowo narastać. Niemal w każdej postaci mamy do czynienia z bólem brzucha. Gdy jest on trudny do zlokalizowania i ma charakter przerywany (kolkowy), jest objawem niedrożności jelita cienkiego. W początkowej fazie choroby są to pojedyncze ataki, ale później ból brzucha staje się ciągły i obejmuje całą jamę brzuszną. Jeśli dodatkowo pojawia się uczucie napiętego brzucha (brzuch deskowaty), może to być sygnał, że doszło do zapalenia otrzewnej. Przy niedrożności spowodowanej skrętem jelita odczuwalny jest silny ból o charakterze stałym. Kolejne objawy choroby to:

• wymioty – w przypadku niedrożności górnej części jelita cienkiego pojawiają się w ciągu kilku pierwszych godzin, a ich cechą charakterystyczną jest obfitość; przy niedrożności dolnej części wymioty pojawiają się znacznie później i są mniej obfite; przy niedrożności jelita grubego wymioty praktycznie nie występują, u pacjenta zauważalne jest słabe samopoczucie;
  
• wzdęcia – charakterystyczne dla każdego rodzaju niedrożności; przy niedrożności jelita cienkiego dotyczą górnej i środkowej części brzucha i szybko narastają, a przy niedrożności jelita grubego uczucie wzdęcia występuje w górnej i bocznej części brzucha; przy niedrożności porażennej wzdęty jest cały brzuch;
  
• zatrzymanie gazów i stolca;
  
• brak apetytu, osłabienie, spadek ciśnienia;
  
• spadek stężenia sodu, potasu, wapnia i magnezu we krwi.
  

Nieleczona niedrożność układu pokarmowego może prowadzić do odwodnienia, wstrząsu, utraty białka i elektrolitów, niewydolności krążenia, ostrej niewydolności nerek, przedostania się bakterii ze światła jelita do krwioobiegu (posocznica), a w ostateczności do śmierci.

Niedrożność jelit może dotyczyć także dzieci. Pojawia się zwykle między 6 a 24 miesiącem życia i związana jest z wrodzoną anomalią w budowie układu pokarmowego (wgłobienie jelit – część jelita cienkiego wsuwa się pod jego inną część – jego głównym objawem jest stolec wyglądem przypominjący porzeczkową galretkę). Objawy niedrożności jelit u dzieci to silne, napadowe bóle kolkowe, wymioty, apatyczność i osłabienie.

Niedrożność jelit – leczenie zachowawcze i leczenie chirurgiczne

Bardzo często leczenie niedrożności, zwłaszcza mechanicznej, wiąże się z zabiegiem chirurgicznym, ponieważ konieczne jest usunięcie przeszkody i opróżnienie zalegającej treści jelitowej. Jeśli niedrożność została spowodowana przez guz na jelicie, konieczne jest resekcja części jelita. Kiedy doszło do wylania się treści jelitowej do wnętrza jamy brzusznej niezbędne jest, oprócz operacji, jej dokładne wypłukanie. W niektórych przypadkach zaleca się wyłącznie stosowanie leczenia zachowawczego, do którego zaliczamy: doodbytniczy wlew z zawiesiny barytowej lub soli fizjologicznej oraz doodbytnicze podanie powietrza. Leczenie farmakologiczne obejmuje: kroplówki z elektrolitami i substancjami odżywczymi, dożylne antybiotyki i leki przeciwbólowe. Czasem podawany jest tlen (u osób w złym stanie ogólnym).