Nerw przeponowy jest nerwem wychodzącym ze splotu szyjnego. Skupia włókna pochodzące z brzusznych korzeni nerwów rdzeniowych z poziomu kręgów szyjnych C3-C5. Wrodzone lub nabyte uszkodzenie nerwu przeponowego grozi dysfunkcją przepony i narastającą niewydolnością oddechową.

Nerw przeponowy – przebieg i zakres unerwienia

Nerw przeponowy rozpoczyna się w splocie szyjnym, gdzie skupiają się i przeplatają włókna pochodzące z korzeni brzusznych nerwów rdzeniowych z poziomów C1-C4 (czyli czterech najwyższych kręgów szyjnych). Do pnia nerwu przeponowego włączane są też włókna z poziomu C5, czyli piątego kręgu szyjnego.

Nerw przeponowy przebiega od splotu ku przodowi i dołowi, a w miejscu, gdzie pod obojczykiem znajduje się tętnica i żyła podobojczykowa, przechodzi do klatki piersiowej. Jego gałęzie docierają do opłucnej ściennej (w tym również szczytu płuca), osierdzia i (przenikając do jamy brzusznej) do górnej części otrzewnej – pokrywającej przeponę, wątrobę, pęcherzyk żółciowy. Opisane włókna mają charakter czuciowy – przewodzą w stronę ośrodkowego układu nerwowego impulsy powstające przy rozciąganiu, drażnieniu mechanicznym lub stanie zapalnym unerwianych struktur. Efektem odczuwalnym przez człowieka jest w tym przypadku ból lub nieswoiste objawy, takie jak czkawka, kaszel, a czasem nudności lub wymioty.

Jak jest zbudowany układ nerwowy człowieka? Zobaczcie na filmie:

Nerw przeponowy a przepona

Przepona to poprzecznie położona struktura mięśniowo-włóknista, która ma kształt kopuły (skierowana jest wypukłością ku górze). Jej unerwienie to osobna grupa włókien nerwu przeponowego. Dzięki nim przepona może nie tylko kurczyć się, wywołując wdech, ale też utrzymywać prawidłowe napięcie pomiędzy skurczami. Sprawia to, że różnica ciśnień w jamie brzusznej i klatce piersiowej nie powoduje patologicznego przemieszczania się narządów ku górze.

Ruch przepony to podstawowy mechanizm, który umożliwia wykonywanie wdechu i wydechu. Pobudzenie nerwu przeponowego powoduje wzrost napięcia, spłaszczenie się i obniżenie przepony. Dzięki temu objętość klatki piersiowej zwiększa się, a powstające podciśnienie sprawia, że do płuc przez drogi oddechowe napływa powietrze z zewnątrz. Pomocnicze znaczenie w tej czynności mają też mięśnie należące do obręczy barkowej oraz międzyżebrowe.

Kiedy napięcie przepony zmniejsza się, ciśnienie panujące w jamie brzusznej unosi ją do początkowej pozycji, a powietrze jest wypychane z płuc. Funkcjonowanie tego mięśnia przypomina więc działanie tłoka w strzykawce.

Nerw przeponowy – objawy podrażnienia

Objawy podrażnienia nerwu przeponowego nie zawsze są specyficzne i zwykle nie wskazują na konkretne miejsce, w którym powstają. Najczęściej spotykanym w codziennym życiu człowieka symptomem jest czkawka. Jej bezpośrednią przyczyną jest odruchowe pobudzenie włókien ruchowych przy drażnieniu zakończeń czuciowych. Może się tak stać np. przy nadmiernym wypełnieniu przewodu pokarmowego gazami, kiedy otrzewna napina się. Drażnienie opłucnej w przebiegu procesu zapalnego może również skutkować pojawieniem się kaszlu.

Do efektów rozciągania otrzewnej należą też bóle w okolicy barku i ramienia. W uproszczeniu, powodem jest rzutowanie się wrażeń czuciowych na inne miejsca unerwiane przez sąsiadujące włókna tego samego nerwu (czyli okolicę wierzchołka płuca i tzw. osklepka opłucnej). Typowym dla nerwu przeponowego objawem po laparoskopowych operacjach pęcherzyka żółciowego jest utrzymujący się kilka dni ból w prawej okolicy nadobojczykowej i w barku. Pierwotną przyczynę stanowi podawanie w trakcie zabiegu dużej ilości gazu, który ma ułatwić lekarzowi wgląd w pole operacyjne i manipulacje wprowadzanymi do wnętrza jamy brzusznej narzędziami. Rozciągnięta pod wpływem ciśnienia otrzewna wywołuje dolegliwości, które ustępują stopniowo, gdy gaz się wchłania.

Nerw przeponowy – uszkodzenie i jego objawy

Jeśli warunki anatomiczne matki nie pozwalają na swobodne urodzenie się dziecka, jego nerw przeponowy (a także splot szyjny) może ulec uszkodzeniu już w przebiegu porodu, na skutek złamania obojczyka lub zwichnięcia barku. W późniejszym okresie życia taka dysfunkcja bywa spowodowana przez uraz klatki piersiowej, przebiegający z np. wieloodłamowym złamaniem obojczyka lub górnych żeber. Poważnym przypadkiem jest porażenie nerwu przeponowego wynikające z uszkodzenia kręgosłupa szyjnego wskutek wypadku komunikacyjnego lub skoku „na główkę” do płytkiej wody.

Jednostronne porażenie nerwu przeponowego powoduje zmniejszenie napięcia (relaksację) przepony i niemożność jej skurczu. Przepona jest wiotka i trwale uniesiona. Narządy jamy brzusznej uciskają płuca, powodując trudności w oddychaniu, a nawet przemieszczając serce wraz z początkowymi odcinkami dużych naczyń. W efekcie może pojawiać się niewydolność oddechowa, arytmie serca lub poważne zaburzenia krążenia.

Obustronne porażenie nerwów przeponowych pojawia się najczęściej przy urazach górnego odcinka kręgosłupa z tzw. wysokim porażeniem poprzecznym. Brak możliwości aktywnego wykonania wdechu może zmuszać do stosowania oddechu wspomaganego lub zastępczego przy pomocy respiratora.