Czwarta para nerwów czaszkowych to nerwy bloczkowe. Każdy z nich zaopatruje ruchowo mięsień skośny górny w oczodole. Ich uszkodzenie lub porażenie (najczęściej ze względu na zaburzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego) powoduje podwójne widzenie i powstanie zeza zbieżnego.

Przebieg nerwu bloczkowego

Nerw bloczkowy ma początek w obrębie mózgowia, a konkretnie w śródmózgowiu. Z podstawy mózgu przechodzi przez kości czaszki (w przyśrodkowej części ściany zatoki jamistej), a następnie przez tzw. otwór oczodołowy górny do wnętrza oczodołu, gdzie jego włókna kończą się w mięśniu skośnym górnym oka. Jest to zwykle jedyna struktura, która znajduje się w obszarze unerwienia tego mięśnia.

Zobaczcie, jak zbudowany jest mózg:

Mięsień skośny górny oka

Mięsień skośny górny to jeden z zewnętrznych mięśni oka, który ma bardzo charakterystyczne położenie i działanie. Jego początek znajduje się w tylnej, górnej części oczodołu, a przyczep – w bocznej, górnej części twardówki oka. Jego działanie jest bardzo specyficzne ze względu na charakterystyczny przebieg. Nie działa on (jak większość mięśni) na osi początek-przyczep. Kierunek powodowanego przez niego ruchu jest zmieniony w związku z zagięciem mięśnia o kilkadziesiąt stopni. Następuje to w miejscu przejścia przez pierścień ścięgnisty, przymocowany do wypukłości na oczodołowej powierzchni kości czołowej. Stąd pochodzi nazwa nerwu bloczkowego – mięsień działa podobnie jak lina przewieszona przez nazywane bloczkiem kółko, które zmienia kierunek jej pociągania.

Działanie nerwu bloczkowego

Działanie nerwu bloczkowego powoduje skurcz mięśnia skośnego górnego oka. W efekcie gałka kieruje się w bok oraz lekko ku dołowi. Obraca się również w kierunku bocznym wokół osi przednio-tylnej.

Działanie nerwu bloczkowego jest skojarzone ze stymulacją mięśni oczodołu powodowaną przez inne nerwy czaszkowe. Łącznie odpowiadają one za utrzymanie prawidłowej pozycji gałek ocznych, kierowanie spojrzenia na przedmioty, które człowiek chce obserwować, oraz utrzymywanie ich zbieżności (czyli tzw. konwergencji). Wspólne i skoordynowane działanie wszystkich mięśni oka jest też warunkiem uzyskania widzenia obuocznego. Dzięki drobnym różnicom obrazów uzyskanych przez prawe i lewe oko mózg jest w stanie wytworzyć trójwymiarowy, przestrzenny obraz przedmiotów oraz prawidłowo ocenić, w jakiej odległości znajduje się obserwowany obiekt.

Efekty nieprawidłowego działania nerwu bloczkowego

Nieprawidłowe działanie nerwu bloczkowego powoduje osłabienie albo całkowite zniesienie działania mięśnia skośnego górnego oka. Wywołuje to następujące zjawiska:

• lekkie skierowanie oka ku górze,
  
• odchylenie oka po stronie porażenia ku środkowi – w stronę nosa (co daje efekt jednostronnego zeza zbieżnego),
  
• lekkie skręcenie oka w osi przednio-tylnej (oko nie jest ustawione „poziomo”).
  

Chory zgłasza przede wszystkim tzw. dwojenie, czyli podwójne widzenie. Jest to efekt o typie obuocznym, tzn. zanika, jeśli patrzy się tylko jednym okiem, zasłaniając lub zamykając drugie. Dwojenie nasila się przy patrzeniu na przedmioty znajdujące się nisko (schody, podłoga, kartka położona płasko na stole) oraz z boku (skroniowo), po stronie porażonego nerwu.

Przyczyny porażenia nerwu bloczkowego

Przyczyny nieprawidłowego działania nerwu bloczkowego mogą być związane z urazami lub procesami chorobowymi. Do powstania objawów porażenia dochodzi przy urazach przedniej części czaszki (okolice czołowe, górna część twarzoczaszki, w tym uszkodzenia kości oczodołu). Powodem może być przerwanie, stłuczenie nerwu albo ucisk wywierany przez np. odłamy kostne, krwiak czy ciało obce.

Niedowład lub porażenie może wywoływać również proces chorobowy toczący się w obrębie oczodołu i powodujący niedokrwienie nerwu, m.in.: krwiak, guz zapalny lub nowotworowy, nacieki w chorobie Graves-Basedowa.

Najczęstszą przyczyną porażenia nerwu bloczkowego są schorzenia ośrodkowego układu nerwowego, takie jak:

• udar mózgu,
  
• krwiak śródczaszkowy,
  
• guz nowotworowy (pierwotny lub przerzutowy),
  
• choroby neurodegeneracyjne, takie jak np. stwardnienie rozsiane.
  

Porażenie nerwu bloczkowego zwykle nie jest objawem izolowanym. Często pojawia się łącznie z innymi objawami neurologicznymi.

Jakie są przyczyny pękania naczyń krwionośnych w mózgu? Zobaczcie sami: