Nerw błędny, czyli 10. nerw czaszkowy, to nerw mieszany, który prowadzi włókna czuciowe, ruchowe i przywspółczulne. Wychodzi z rdzenia przedłużonego i ma 2 znaczące zwoje czuciowe – zwój górny i dolny. Odpowiada za wiele funkcji życiowych, w tym m.in. za prawidłową pracę serca. Podrażnienie nerwu błędnego może powodować omdlenia wazowagalne. Uszkodzenie pnia mózgu lub głębokie rany szyi mogą skutkować zaburzeniem czynności nerwu czaszkowego.

Jakie funkcje pełni nerw błędny?

Mózg i jelitowy układ nerwowy powstały z grzebienia nerwowego i są połączone ze sobą nerwem błędnym. Jest to nerw czaszkowy, który nie przechodzi przez rdzeń kręgowy. Jedną z jego funkcji jest aktywacja przywspółczulnego systemu nerwowego, odpowiadającego za zdrowie organów i tkanek, w tym również komórek macierzystych i odpornościowych. Nerw błędny kontroluje czynność serca i przewodu pokarmowego oraz wszystkich innych narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej, a także zawiaduje układem przywspółczulnym układu oddechowego. Ponadto wpływa na wydzielanie potu.

Nerw błędny odpowiada za unerwienie opon tylnej części czaszki, podniebienia miękkiego i gardła. Kontroluje czynność ruchową mięśni:

• pierścienno-tarczowego,
  
• podniebienno-gardłowego,
  
• podniebienno-językowego,
  
• dźwigacza podniebienia miękkiego,
  
• krtani.
  

Omawiany nerw odpowiedzialny jest za kontrolę przełykania pokarmu i bierze udział w procesie powstawania mowy. Odpowiada również za odbiór bodźców czuciowych z małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego oraz błony bębenkowej. Kontroluje czynności odruchowe, takie jak odruch kaszlowy czy wymiotny.

Objawy i przyczyny uszkodzeń nerwu błędnego

Do zaburzeń czynności nerwu błędnego może dojść w wyniku uszkodzenia ośrodków, z których bierze on swój początek, lub uszkodzenia jego włókien znajdujących się poza jamą czaszki. Najczęściej dochodzi do tego w wyniku uszkodzenia pnia mózgu (z powodu urazu lub niedokrwienia) lub głębokich ran w obrębie szyi.\

Nerw błędny – objawy uszkodzenia:

• porażenie czynności mięśni krtani objawiające się zaburzeniami artykulacji,
  
• opadnięcie podniebienia miękkiego,
  
• zbaczanie języczka w stronę przeciwległą do uszkodzenia.
  

Do porażenia nerwu błędnego może dojść również w przebiegu niektórych zespołów chorobowych:

• zespołu Wallenberga – towarzyszy mu porażenie nerwów V, VII, IX oraz zespół Hornera,
  
• porażenia rzekomoopuszkowego – oprócz zaburzeń nerwu X dochodzi do patologii nerwów V, VII, IX i XII,
  
• porażenia opuszkowego – porażenie nerwu X występuje razem z porażeniem nerwu IX i XII.
  

Nerw błędny – podrażnienie

Nerw błędny wpływa na pracę serca, spowalniając jego czynność za pośrednictwem układu przywspółczulnego. Za przyspieszenie pracy serca odpowiada natomiast układ współczulny. W normalnych warunkach między obydwoma układami panuje równowaga. Zdarza się jednak, że nerw błędny zostaje podrażniony, przez co zwiększa się jego przewaga i akcja serca ulega nadmiernemu spowolnieniu. Wówczas dochodzi do omdleń wazowagalnych.

Do podrażnienia nerwu błędnego może dojść w wyniku przeżywania silnych emocji, zjedzenia obfitego posiłku lub nagłego przyjęcia pionowej postawy ciała. Nadmiernie pobudzony nerw błędny może doprowadzić do znacznego spowolnienia czynności serca, a nawet do tymczasowego zatrzymania jego pracy (asystolia). Po omdleniu, spowodowanym podrażnieniem nerwu błędnego, pacjent dochodzi do siebie bardzo szybko – zwykle w ciągu minuty.

Zobacz film i dowiedz się wszystkiego o układzie nerwowym:

Nerw błędny a leczenie różnych schorzeń

Neurochirurg Kevin Tracey jako pierwszy udowodnił, że elektryczna stymulacja nerwu błędnego redukuje procesy zapalne. Procedury te wykonywane są od roku 1997. Nie do końca poznano mechanizm działania stymulacji, ale wiadomo, że działanie przynosi doskonałe efekty w leczeniu ciężkich postaci padaczki oraz lekoopornej depresji. Technikę pobudzania nerwu błędnego impulsami elektrycznymi stosuje się również w terapii zaburzeń lękowych, szumów usznych czy w leczeniu choroby Alzheimera.

Stymulowanie nerwu błędnego przynosi bardzo dobre efekty w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów i chorób zapalnych jelit. Zwiększa wrażliwość insulinową, poprawia pamięć, obniża poziom kortyzolu i zwiększa wydzielanie hormonu wzrostu. Ponadto zmniejsza reakcje alergiczne, poprawia pamięć i zapewnia lepszy sen.

Oprócz stymulacji nerwu błędnego wykonywane są zabiegi przecinania jego włókien, czyli wagotomia. Obecnie jest ona wykorzystywana tylko wtedy, gdy zawiodą inne metody leczenia. Wagotomia sprawdza się m.in. w chorobie wrzodowej żołądka, jeśli stosowanie antybiotykoterapii i inhibitorów pompy protonowej nie przynosi oczekiwanych efektów.