Według mitologii Sofoklesa, wskutek niezwykłego splotu okoliczności, nieświadomy swojego pochodzenia młody Edyp zabił w przypadkowej potyczce króla Teb Lajosa, a następnie poślubił wdowę po nim, Jokastę, z którą doczekał się czworga dzieci. Z czasem odkrył, że jest mordercą własnego ojca i pojął za żonę swoją matkę. Nękany poczuciem winy Edyp własnoręcznie się oślepił i opuścił Teby.

Kompleks Edypa w ujęciu psychoanalizy

W ujęciu freudowskim kompleks Edypa jest zjawiskiem powszechnym wśród chłopców w wieku 3–6 lat, czyli w tzw. fallicznej fazie rozwoju. W tym okresie zainteresowania erotyczne człowieka, dotychczas skoncentrowane na własnym ciele, przenoszą się na otaczającą go rzeczywistość. Dziecko jednak nie interesuje się jeszcze swoimi rówieśnikami. Jego rodząca się seksualność ukierunkowuje się na najbliższy, ważny dla niego emocjonalnie, obiekt, czyli na własnego rodzica. Można zatem mówić o dziecięcych skłonnościach kazirodczych, które zarazem są przyczynkiem do rywalizacji z rodzicem tej samej płci. Dla chłopca ojciec staje się konkurentem w walce o względy matki. 

Zobacz także: Co to jest psychoanaliza? Główne założenia i przebieg terapii

Dostrzegając, że ta nie należy wyłącznie do niego, zaczyna odczuwać zazdrość, borykać się z poczuciem odrzucenia, a w konsekwencji darzyć ojca niechęcią. Jednocześnie może podziwiać go i naśladować – jako mężczyznę, którego kocha matka. Według psychoanalizy tym mieszanym uczuciom towarzyszy także tzw. lęk kastracyjny, czyli obawa, że ojcowską zemstą za okazywaną wrogość oraz za kazirodcze pragnienie matki może być pozbawienie syna męskości. Freud twierdził, że ostateczna identyfikacja z ojcem, czyli poprawne rozwiązanie konfliktu Edypa, tkwi u podłoża rozwoju moralności i wzorców postępowania jednostki. Nieprawidłowości na tym etapie rozwoju dziecka mogą zaś stać się przyczyną późniejszych zaburzeń w życiu seksualnym, emocjonalnym i społecznym.

Zobacz także: Kompleks Elektry – na czym polega? Jakie ma skutki w dorosłym życiu?

Kompleks Edypa a współczesna psychologia

Zygmunt Freud jest twórcą teorii, które stały się podwalinami współczesnej psychologii. Niemniej niektóre spośród jego koncepcji są dziś archaiczne i nie znalazły naukowego potwierdzenia. Kompleks Edypa w pierwotnym rozumieniu nie wpisał się w żaden z aktualnych nurtów psychologicznych. Odrzucono dosłowne założenie, zgodnie z którym kilkuletnie dziecko pragnie erotycznego związku z jednym z rodziców, a drugiego darzy nienawiścią czy wręcz życzy mu śmierci. Współcześni psychologowie zwracają jednak uwagę na słuszność freudowskiej intuicji.

Kompleks Edypa można zinterpretować jako lęk przed utratą miłości matki, jak rodzi się z chwilą, w której dziecko uświadamia sobie fizyczną od niej odrębność. Początkowo niemowlę, dla którego rodzicielka jest całym światem, nie zdaje sobie sprawy, że ta relacja nie jest symetryczna. Z czasem dostrzega, że matka związana jest też z innymi osobami, przede wszystkim z ojcem. W życiu dziecka następuje faza zazdrości o matczyną miłość, którą do tej pory – jak się zdawało – miało na wyłączność. Ojciec staje się przyczyną zazdrości, lęku przed odrzuceniem, a matka – obiektem rywalizacji.

Kompleks Edypa u dorosłego mężczyzny

Rozpatrując kompleks Edypa w wyżej opisany sposób, można określić jego wpływ na życie dorosłego mężczyzny. W optymalnych warunkach dziecko w naturalny sposób przegrywa rywalizację z ojcem. Z czasem przekierowuje uczucia, którymi darzy matkę na rówieśniczki. Jednak w wielu sytuacjach kompleks Edypa nie zostaje rozstrzygnięty w sposób zdrowy dla dorastającego mężczyzny – kilkuletni chłopiec wygrywa walkę o matczyne względy. Przyczyną może być rozwód rodziców lub sytuacja, w której mąż nie spełnia oczekiwań partnerki. Matka często daje wówczas synowi komunikaty, że jest dla niej najważniejszy, jedyny, lepszy od ojca. Młody mężczyzna w konsekwencji może mieć problemy z separacją od matki w dorosłym życiu oraz ze zbudowaniem udanych relacji partnerskich. Miewa też skłonności narcystyczne, roszczeniowy stosunek wobec innych albo przeciwnie – boryka się z nerwicami, brakiem pewności siebie.

Zobacz także: Jak radzić sobie z kompleksami? Objawy i przyczyny i sposoby radzenia sobie z błędnymi opiniami na własny temat

Leczenie kompleksu Edypa

Problem rozwojowy, jakim jest kompleks Edypa, dziecko z reguły pokonuje samodzielnie. Nadmierna czułość w relacji z matką w końcu staje się dla chłopca krępująca. Z czasem też zdecydowanie bardziej zaczyna się identyfikować z ojcem. Jeśli niepożądane zachowania utrzymują się zbyt długo, można je korygować, ucząc dziecko akceptowalnych form manifestowania uczuć. Nie należy wywoływać w nim poczucia winy, karać go za jego naturalne instynkty, bo mogłoby to niekorzystnie odbić się na jego psychorozwoju. Warto jednak stanowczo bronić własnych granic i np. nie pozwalać malcowi spać w swojej sypialni. Jednocześnie dziecko powinno otrzymywać od rodziców jasny komunikat, że choć relacja między rodzicami różni się od tej, która łączy ich z synem, to może on liczyć na bezwarunkową miłość obojga. Jeśli problemy nie ustępują, rodzice mogą skorzystać ze wsparcia psychologa dziecięcego.

Kiedy dorosły mężczyzna odkryje, że jego życie nosi znamiona nieprzepracowanego w dzieciństwie kompleksu Edypa, powinien zwrócić się do seksuologa lub psychoterapeuty. W przypadku tego typu problemu pomocna jest indywidualna terapia psychodynamiczna.