Określenie „holistyczny” pochodzi od greckiego słowa holos "całość". W przypadku medycyny holizm oznacza traktowanie człowieka jako niepodzielną całość obejmującą ciało, umysł, ducha, a nawet jego wszystkie powiązania ze światem zewnętrznym. W takim podejściu proces leczenia nie może ograniczać się do chorego narządu ani polegać wyłącznie na zwalczaniu symptomów dolegliwości. Medycyna holistyczna zaleca formy działań terapeutycznych, które docierają do przyczyn dysfunkcji organizmu, rozpatrując je w szerokim, choć zindywidualizowanym kontekście.

Medycyna holistyczna a medycyna niekonwencjonalna

Medycynę holistyczną należy odróżniać od tzw. medycyny niekonwencjonalnej (alternatywnej), z którą często jest mylona. Leczenie holistyczne to sposób podejścia do pacjenta. Medycyna niekonwencjonalna polega zaś na stosowaniu praktyk leczniczych, których skuteczność nie jest naukowo udowodniona, uznawana jest za znikomą lub wręcz nie potwierdzono jej wcale. Niektóre spośród uznanych metod alternatywnych mają długą tradycję (np. akupunktura), inne zyskują poparcie naukowców (ostatnio wiele uwagi poświęca się badaniom skuteczności fitoterapii). Jednak medycyna niekonwencjonalna daje też pole do działania oszustom czy entuzjastom bez gruntownej wiedzy, co przynosi chorym wiele szkody. Leczenie holistyczne często odwołuje się do np. ziołolecznictwa, aromaterapii, masażu, technik radzenia sobie ze stresem czy wizualizacji. Z tego względu wciąż nie cieszy się najlepszą sławą wśród zwolenników biomedycyny. Tymczasem holizm nie polega na wykluczeniu terapii opartej o naukowe odkrycia, lecz na łączeniu jej z innymi metodami służącymi przywróceniu szeroko rozumianego zdrowia.

Leczenie holistyczne w historii medycyny

Leczenie holistyczne ma wielowiekową historię. W tradycyjnej medycynie chińskiej choroba to objaw zaburzenia przepływu energii pomiędzy poszczególnymi elementami całości, jaką stanowi człowiek we wszystkich aspektach jego życia. Celem leczenia jest przywrócenie utraconej równowagi. Z podobnej koncepcji narodziła się medycyna Zachodu. Uznawany za jej ojca grecki myśliciel Hipokrates w V w. p.n.e. twierdził, że na kondycję jednostki ogromny wpływ ma jej otoczenie oraz że każdy przypadek kliniczny trzeba rozpatrywać indywidualnie, a leczyć należy człowieka, a nie – chorobę.

Medycyna klasyczna a leczenie holistyczne

Rozdźwięk pomiędzy podejściem holistycznym a medycznym jest wynikiem dynamicznego rozwoju nauki, jaki nastąpił w ciągu ostatnich dwóch wieków. Opanowano epidemie licznych chorób zakaźnych, wynaleziono szczepionki, antybiotyki, sprzęt medyczny, metody badań laboratoryjnych. Sukcesy te stały się powodem rozwoju coraz węższych specjalizacji lekarskich oraz odejścia od tradycyjnych metod leczenia.

Medycyna w krajach Zachodu stała się sztuką uzdrawiania poszczególnych narządów, w oderwaniu od szerokiego kontekstu dolegliwości. W wielu systemach współczesnej opieki zdrowotnej człowieka traktuje się jak swego rodzaju mechanizm, którego prawidłowe funkcjonowanie można przywrócić poprzez naprawę uszkodzonego elementu. Holistyczna medycyna nawiązuje do myśli Hipokratesa, według której leczeniem należy objąć nie schorzenie lecz osobę. W procesie zdrowienia udział ma bowiem kondycja całego organizmu, sposób życia chorego, a także środowisko, w którym przebywa. Medycyna holistyczna nie skupia się na bolącym czy niedomagającym organie, ale na istocie ludzkiej z całym spektrum jej problemów. Jej celem nie jest zwalczanie objawów choroby, lecz usunięcie jej przyczyn, których często należy szukać nie tylko poza narządem objętym procesem chorobowym, ale wręcz poza ciałem pacjenta.

Medycyna holistyczna szuka powiązań choroby ze zjawiskami zachodzącymi we wszystkich wymiarach życia. Interesuje ją całość biologicznego funkcjonowania organizmu, sfera uczuć i emocji jednostki, jej dążeń, przekonań, relacji z innymi ludźmi. Dużą wagę przykłada się w holistycznym leczeniu do stanu psychicznego pacjenta. Emocje mogą być źródłem chorób wegetatywnych, ale odpowiedni sposób myślenia służy procesowi leczenia.

Współczesna medycyna klasyczna coraz częściej zaleca pacjentom zmianę stylu życia (np. aktywność fizyczną, unikanie używek, regularny sen), ale rola stanu ducha i umysłu w procesie zdrowienia zwykle jest pomijana. Charakterystyczną cechą leczenia holistycznego jest indywidualne podejście do każdego chorego. Medycyna klasyczna w znacznej mierze korzysta ze schematów klinicznego postępowania, nie rozpatrując jednostkowych uwarunkowań. Inny jest także charakter relacji pomiędzy lekarzem a pacjentem. Ten pierwszy jest dla drugiego autorytetem, którego zaleceń należy ściśle przestrzegać. Medycyna holistyczna zakłada, że środki i metody lecznicze mają stanowić jedynie uzupełnienie terapii, w której największe znacznie ma aktywna, odpowiedzialna postawa chorego. Jego zadaniem jest zgłębianie potrzeb własnego organizmu i dostosowanie do nich stylu życia (od właściwej diety po jakość relacji z bliskimi).

Wpływ holizmu na współczesny system opieki medycznej

Współcześnie na Zachodzie pojawiają się postulaty zastąpienia modelu biomedycznego biopsychospołecznym – uwzględniającym psychologiczne i środowiskowe uwarunkowania choroby. W niektórych krajach (np. w Anglii) funkcjonuje już system opieki medycznej, w którym leczenie specjalistyczne stanowi narzędzie pomocnicze w pracy lekarza ogólnego, zajmującego się kompleksowo zdrowiem pacjenta. W Polsce wprowadza się powoli koncept medycyny rodzinnej. Lekarze coraz częściej w ramach swojej praktyki stosują holistyczne podejście do procesu leczenia. Są świadomi faktu, że syntetyczne leki czy zabiegi chirurgiczne nie zawsze stanowią pełną, skuteczną odpowiedź na ludzkie dolegliwości.