Stały poziom jonów wodorowych w płynach ustrojowych to konieczny warunek wszystkich procesów enzymatycznych w organizmie, a tym samym prawidłowej pracy wszystkich komórek. Aby ten stały poziom był utrzymany, konieczna jest właściwa praca nerek i płuc, które wydalają odpowiednio nielotny wodorowęglan sodu i dwutlenek węgla.

Jest to oczywiście znaczne uproszczenie tych procesów, ale pozwala na rozróżnienie typów zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej, a mianowicie kwasicy oddechowej i metabolicznej (nieoddechowej) oraz zasadowicy oddechowej i metabolicznej.

Kwasica jako jedno z zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej

Kwasica oznacza spadek poziomu pH płynów ustrojowych. Norma pH w badaniach laboratoryjnych wynosi 7,35–7,45. Wyróżnia się następujące zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej:

• niewyrównana kwasica oddechowa – spadek pH krwi, wzrost poziomu dwutlenku węgla;

• wyrównana kwasica oddechowa – spadek pH krwi, wzrost poziomu dwutlenku węgla, wzrost poziomu wodorowęglanów;

• niewyrównana kwasica metaboliczna – spadek pH krwi, spadek poziomu wodorowęglanów;

• wyrównana kwasica metaboliczna – spadek pH krwi, spadek poziomu wodorowęglanów, spadek poziomu dwutlenku węgla;

• niewyrównana zasadowica oddechowa – wzrost pH krwi, spadek dwutlenku węgla;

• wyrównana zasadowica oddechowa – wzrost pH krwi, spadek dwutlenku węgla, spadek wodorowęglanów;

• niewyrównana zasadowica metaboliczna – wzrost pH krwi, wzrost wodorowęglanów;

• wyrównana zasadowica metaboliczna – wzrost pH krwi, wzrost wodorowęglanów, wzrost dwutlenku węgla.

Kwasica oddechowa a metaboliczna – przyczyny

Kwasica oddechowa wywołana jest nadmiarem dwutlenku węgla, co z kolei wynika z zaburzeń wentylacji płuc. Zaburzenie może mieć charakter przewlekły lub ostry. Kwasica metaboliczna wynika ze spadku poziomu wodorowęglanów, co może mieć następujące przyczyny:

• nadmierne wytwarzanie kwasów w organizmie – kwasica ketonowa jako powikłanie cukrzycy, kwasica mleczanowa, zatrucia alkoholem czy salicylanami,

• niewydolność nerek,

• choroby cewek nerkowych,

• biegunka,

• przetoki.

Objawy kwasicy

Objawy kwasicy metabolicznej zależą od przyczyny pierwotnej. Odchylenia w badaniach laboratoryjnych to główny wyznacznik kwasicy. Aby wyrównać zaburzenie, organizm zaczyna się bronić poprzez pogłębienie i przyspieszenie oddechów, czyli hiperwentylację, co ma na celu obniżenie poziomu dwutlenku węgla we krwi. Dla przykładu, pacjent z kwasicą ketonową, czyli wywołaną dekompensacją cukrzycy będzie miał następujące objawy:

• wzrost pragnienia i suchość w jamie ustnej,

• nadmierna ilość wydalanego moczu,

• osłabienie, senność,

• zaburzenia świadomości,

• nudności i wymioty,

• bóle brzucha,

• bóle w klatce piersiowej,

• spadek ciśnienia,

• tachykardia,

• przyspieszony oddech, a z czasem coraz bardziej spłycony,

• zapach acetonu z ust,

• zaczerwienienie twarzy,

• wzrost napięcia powłok brzusznych.

Kwasica oddechowa wynika z zaburzeń oddychania, w związku z czym będą one głównym objawem współistniejącym z kwasicą.

Leczenie kwasicy

Kwasica leczona jest przyczynowo. Stosuje się ponadto wlewy wodorowęglanów. Kwasica jest stanem zagrożenia życia, dlatego leczy się ją wyłącznie w warunkach szpitalnych. Leczenie przyczynowe polega na wyrównywaniu mechanizmów doprowadzających do kwasicy. W przypadku kwasicy ketonowej będzie to nawadnianie, podawanie glukozy, insuliny, wyrównywanie gospodarki elektrolitowej. Kwasica oddechowa będzie wymagała często tlenoterapii.

Kwasica u noworodka

Kwasica u noworodka jest zjawiskiem występującym zawsze nawet u zdrowego, donoszonego noworodka. Oczywiście chodzi tu o lekką kwasicę, szybko ustępującą. Jej przyczyną jest przejście kwasu mlekowego od matki do dziecka podczas porodu i chwilowe niedotlenienie okołoporodowe. Utrzymująca się, nasilona kwasica u noworodka jest bardzo poważnym zaburzeniem, do którego predysponuje wiele stanów. Najczęstsze jest przede wszystkim niedotlenienie okołoporodowe. Odpowiednio wdrożona tlenoterapia pozwala na szybkie wyrównanie tych zaburzeń. Noworodek może również rozwinąć kwasicę np. na skutek wyziębienia.