Stan zwiększonej kwasowości krwi następuje na skutek nagromadzenia się w niej kwasu mlekowego, którego norma u zdrowego człowieka wynosi 5 mmol/l. Jest stanem chorobowym zwykle o ciężkim przebiegu, dlatego ważne jest szybkie rozpoznanie i leczenie.
Kwasica mleczanowa – mechanizm działania
Kwas mlekowy jest związkiem chemicznym, który wytwarza się w naszych mięśniach podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Powstaje w procesie nazywanym beztlenową glikolizą, czyli w warunkach niedoboru tlenu, kiedy źródłem energii dla mięśni staje się glukoza. Ulega ona rozpadowi, a produktem końcowym jest właśnie mleczan. W wyniku nagromadzenia się kwasu mlekowego odczuwamy charakterystyczny ból nazywany powszechnie „zakwaszeniem mięśni”. Oznacza to, że mleczan nie został utleniony, a przez to nie został też wydalony i nagromadził się w mięśniach. Może do tego dojść również na skutek zbyt dużej syntezy kwasu mlekowego lub zaburzonego procesu jego eliminacji. Obie przyczyny często występują jednocześnie.
Kwasica mleczanowa – objawy
Objawy występujące w przypadku kwasicy mleczanowej są niespecyficzne. Występują po sobie szybko, najczęściej w ciągu kilku godzin. Pojawiają się wówczas:
- ogólne osłabienie,
- problemy żołądkowe: nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka,
- oddech kwasiczy, czyli tzw. oddech Kussmaula (przyspieszony i bardzo głęboki),
- spadek temperatury ciała (hipotermia), spadek ciśnienia, objawy charakterystyczne dla odwodnienia,
- skąpomocz,
- zaburzenia świadomości: majaczenie, senność i śpiączka.
W badaniach diagnostycznych kwasica objawia się w postaci:
- stężenia kwasu mlekowego powyżej 5 mmol/l, a co za tym idzie znacznie obniżonego pH krwi,
- podwyższonego stężenia potasu,
- tzw. podwyższonej luki anionowej – wskaźnik, który świadczy o obecności we krwi kwasu,
- podwyższonego poziomu glukozy (w niektórych przypadkach, nie jest to norma).
Kwasica mleczanowa a metformina i inne przyczyny
Metformina jest lekiem stosowanym w leczeniu cukrzycy. Kwasica mleczanowa u diabetyków może być skutkiem nieprawidłowego przyjmowania tego leku. Przeciwwskazaniem do przyjmowania metforminy są m.in. niewydolność nerek i zaawansowana miażdżyca. Również w przypadku jakiegokolwiek planowanego zabiegu operacyjnego należy odstawić metforminę.
Kwasica mleczanowa będąca wynikiem poważnego niedotlenienia tkanek określana jest jako kwasica typu A. Może do niej dojść na skutek wstrząsu (np. septycznego), zawału serca o ostrym przebiegu, udaru mózgu, sepsy i zapalenia płuc (również przy zatorowości płucnej i odmie). W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby, które utraciły znaczną ilość krwi np. na skutek krwotoku oraz dotknięte ciężką formą niedokrwistości.
Kwasica mleczanowa typu B jest najczęściej skutkiem zatruć np. alkoholem metylowym lub etylowym, cyjankiem, tlenkiem węgla czy glikolem. Mechanizm jej powstania nie opiera się na niedotlenieniu tkanek, ale na nagromadzeniu się w organizmie substancji toksycznych, które zaburzają pH krwi. Jest to również typ kwasicy, który dotyka diabetyków. Kwasica mleczanowa jest rzadkim powikłaniem stosowania leków, ale dużo bardziej niebezpiecznym. W przypadku jej wystąpienia ryzyko zgonu wzrasta do 50%.
Kwasica mleczanowa – leczenie
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, poza odpowiednią profilaktyką kwasicy mleczanowej, najważniejsze jest jej szybkie zdiagnozowanie i wdrożenie leczenia, które ma za zadanie zapobiec groźnym powikłaniom i następstwom kwasicy. Poza odpowiednim nawodnieniem stosuje się niewielkie dawki leków obkurczających naczynia obwodowe i tlenoterapię w celu zapobiegania hipoksemii (niedobór tlenu we krwi) i hipoksji (niedobór tlenu w tkankach). Dożylne wlewy z glukozy i insuliny zapobiegają dalszemu gromadzeniu się kwasu mlekowego, a podanie wodorowęglanu sodu zobojętnia kwaśne pH krwi. W przypadkach ostrej kwasicy mleczanowej uzasadnione jest stosowanie hemodializy (dializa pozaustrojowa w celu usunięcia z krwi toksycznych substancji).
Kwasica mleczanowa – profilaktyka
Profilaktyka kwasicy mleczanowej obejmuje przede wszystkim dietę, zwłaszcza w przypadku cukrzyków. Edukacja diabetyków kładzie duży nacisk na prawidłową samokontrolę cukrzycy, odpowiednie stosowanie leków (zwłaszcza przestrzeganie zasad ich stosowania i znajomość przeciwwskazań), rozpoznawanie objawów i wczesne reagowanie, aby nie dopuścić do ostrego stanu. Rekomendowane jest także kontrolowanie stężenia kwasu mlekowego po chorobach, których powikłaniem jest m.in. kwasica.