Pojęcie katatonii pochodzi od greckich słów kata, co znaczy ‘całkowicie’ oraz tonikos, które należy rozumieć jako ‘napięty’. Katatonia jako zespół objawów często występuje w przebiegu chorób psychicznych, takich jak schizofrenia, choroby afektywne, a także w stanach zapalnych ośrodkowego układu nerwowego. Wyróżnia się kilka odmian katatonii.

Katatonia – występowanie i objawy

Katatonia określana jest często jako zespół katatoniczny, który jest zespołem ogólnoustrojowych zaburzeń, związanych przede wszystkim ze zmianami aktywności ruchowej, które dominują w obrazie klinicznym. Przed laty katatonią określano wszelkie choroby natury psychicznej, które objawiały się nieprawidłową aktywnością ruchową, taką jak spowolnienie motoryki czy osłupienie. We współczesnej medycynie katatonię traktuje się jako zespół objawów, które towarzyszą zaburzeniom psychicznym. Najczęstszymi objawami katatonii są:

• postawa katatoniczna – polegająca na przybieraniu nietypowej i nienormalnej pozycji ciała wraz z pozostawaniem w niej przez dłuższy czas,
  
• sztywność katatoniczna – utrzymywanie ciała w jednej pozycji, stawianie oporu przy próbie zmiany,
  
• giętkość woskowa – osoba z tym schorzeniem utrzymuje ciało w pozycji narzuconej przez inne osoby,
  
• osłupienie katatoniczne – pozostawanie przez dłuższy czas w bezruchu lub całkowitym odrętwieniu wraz z brakiem kontaktu werbalnego,
  
• objawy echowe – powtarzanie ruchów wykonanych przez inne osoby, rzadziej powtarzanie słów wypowiedzianych przez inne osoby.
  
• Katatonia nie jest sama w sobie jednostką chorobową. Objawy katatoniczne mogą wystąpić w przebiegu:
  
• schizofrenii – (objawy katatoniczne występują najczęściej w przebiegu tej choroby),
  
• chorób afektywnych,
  
• stanów zapalnych ośrodkowego układu nerwowego (zwanego także neuroinfekcjami),
  
• zatruć lekami, substancjami psychoaktywnymi (tzw. złośliwy zespół neuroleptyczny),
  
• zaburzeń metabolicznych,
  
• demencji.
  

Jakie są rodzaje katatonii?

Jak informują psychiatrzy, zespół katatoniczny występuje zazwyczaj jako hipokinetyczna katatonia oraz hiperkinetyczna katatonia. Objawy obu postaci są przeciwstawne wobec siebie, choć mogą występować u jednej osoby, a także swobodnie przechodzić z jednej postaci w drugą. W medycynie znana jest także ostra katatonia, zwana także złośliwą katatonią. Jest to bardzo rzadko występująca śmiertelna odmiana zaburzenia, uzewnętrzniająca się nasiloną postacią hiperkinetycznej katatonii wraz z silnymi zaburzeniami wegetatywnymi, zwłaszcza z bardzo wysoką gorączką, zaburzeniami metabolicznymi oraz poceniem się. Przyczynami ostrej katatonii są często ogólnoustrojowe zaburzenia metaboliczne, zatrucia substancjami psychoaktywnymi, a także infekcje i urazy ośrodkowego układu nerwowego.

W przebiegu postaci hipokinetycznej katatonii obserwuje się zmniejszoną aktywność ruchową; motoryka osoby chorej jest spowolniona, wszelkie ruchy bardzo powolne. Nasilenie objawów prowadzi do całkowitego znieruchomienia, czyli opisywanego osłupienia katatonicznego. Osoba zmagająca się z hipokinetyczną postacią katatonii mówi bardzo wolno, cicho lub całkowicie milczy. Świadomość z reguły zostaje u niej jasna, lecz może zostać zmącona, podobnie jak w przypadku majaczenia. Hipokinetyczny zespół katatoniczny niesie ze sobą także ryzyko powstawania omamów, lecz w większości przypadków nie są one intensywne i stosunkowo szybko przemijają. Objawy mogą się nasilać z różną częstotliwością w ciągu jednej doby.

Hiperkinetyczna postać katatonii wyróżnia się nadmiernym pobudzeniem ruchowym, bardzo często wraz z dezorganizacją ruchową. Zachowanie osoby cierpiącej na tę postać katatonii wydaje się bezcelowe, dziwaczne oraz chaotyczne. Nierzadko zdarza się, że w trakcie podejmowania aktywności ruchowej osoby cierpiące na ten rodzaj katatonii krzyczą, miotają się, skaczą lub są agresywne. Aktywność ruchowa może przybierać także postać dziwacznej mimiki, gestów. Bardzo często występują urojenia oraz halucynacje o zmiennym stopniu nasilenia. W czasie zaostrzenia objawów przebiegu hiperkinetycznej postaci katatonii kontakt z osobą chorobą jest niemożliwy lub bardzo utrudniony. Aktywność ruchowa w takich sytuacjach zdaje się być jeszcze bardziej nasilona oraz bezładna. Osoba z tym zaburzeniem nie kontroluje swojego ciała i wpada w tzw. szał katatoniczny.

Leczenie katatonii

Leczenie objawów katatonii jest uzależnione od choroby, w której przebiegu występuje zespół katatoniczny. W większości przypadków jest to schizofrenia katatoniczna, której metody terapii skupiają się wokół stosowania środków farmakologicznych, dzięki czemu obserwuje się znaczną poprawę zdrowia osoby cierpiącej na schizofrenię katatoniczną. W przypadku znacznie nasilonych objawów lekami pierwszego rzutu są benzodiazepiny następnie z ostrożnością podaje się neuroleptyki z grupy atypowych leków przeciwpsychotycznych. Zazwyczaj jest to aripiprazolu lub klozapina. W niektórych przypadkach leczeniem ratującym życie są elektrowstrząsy.

Bibliografia

- Bilikiewicz T., Psychiatria Kliniczna, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1998

- Korzeniowski L., Pużyński S. (red), Encyklopedyczny słownik psychiatrii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986

- (ang.) Alasdair D., Psychiatria, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009