Kakosmia to jedno z zaburzeń węchu. Jest uciążliwą dolegliwością, gdyż – pod wpływem pobudzenia narządu węchu lub ośrodkowego układu nerwowego – chory odczuwa nieprzyjemne, budzące obrzydzenie, trudne do zidentyfikowania zapachy. Może to powodować utrudnienie w codziennym funkcjonowaniu. Przyczyną kakosmii są najczęściej schorzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Kakosmia – objawy
Kakosomię zalicza się do jakościowych zaburzeń węchu, gdyż powstające w świadomości chorego wrażenie zapachowe różni się od tego, co normalnie powinien odczuwać. Objawy kakosmii pojawiają się napadowo. Epizod trwa kilkanaście sekund do kilku minut i zwykle przemija bez śladu. Do rozpoznania kakosmii nie wystarczy pojedynczy incydent. Można mówić o jej występowaniu wówczas, gdy nieprzyjemne wrażenia węchowe są powtarzalne.
Przyczyną napadu może być stymulacja zapachem pochodzącym z zewnętrznego obiektu. Pełni on jedynie rolę czynnika wyzwalającego aktywność nerwów węchowych i ośrodków mózgu odpowiedzialnych za tego typu wrażenia. W innych sytuacjach kakosmia może pojawić się bez zewnętrznego, odczuwalnego dla innych osób bodźca. Objawy kakosmii należy odróżniać od innych podobnych zespołów dotyczących zmysłu węchu, takich jak:
- anosmia – nieodbieranie wrażeń węchowych,
- hyperosmia – zbyt intensywne odczuwanie zapachów,
- pseudosmia – rozpoznawanie zapachów innych niż te, które chory powinien odczuwać (zwykle dzieje się to w sposób powtarzalny),
- fantosmia – wyczuwanie nieistniejących w otoczeniu zapachów o typie halucynacji.
Kakosmia – mechanizm powstawania
Zmysł węchu składa się funkcjonalnie z kilku odcinków. Są nimi węchowe zakończenia nerwowe – receptory wychwytujące substancje aromatyczne i wytwarzające impulsy elektryczne zależne od typu substancji. Bodźce te są przenoszone przez włókna i komórki nerwowe do ośrodków nerwowych mózgu, które odpowiedzialne są za ich właściwe przetwarzanie i rozpoznawanie zapachów.
Kakosmia wiąże się bezpośrednio z najpóźniejszym, ośrodkowym etapem przetwarzania bodźców ze środowiska. Nie chodzi więc o błędne rozpoznawanie substancji węchowych ani „zakłócenia” powstające na drogach przenoszenia. Powodem jest zwykle trwałe lub przemijające uszkodzenie mózgu w obszarze:
- haka hipokampu,
- opuszki węchowej,
Kakosmii, niezależnie od podejrzewanej przyczyny, nie można lekceważyć ze względu na wysokie prawdopodobieństwo, że została spowodowana przez schorzenie stanowiące niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia.
Kakosmia – przyczyny
Zaburzenia węchu pod postacią kakosmii mają zwykle przyczynę w uszkodzeniu opisanych wyżej obszarów mózgowia. Bezpośrednim powodem może być:
- uszkodzenie pourazowe (np. po złamaniu podstawy czaszki, ostrym niedotlenieniu),
- choroba organiczna (zwyrodnieniowa lub degeneracyjna, np. choroba Alzheimera, nowotwory mózgu),
- ucisk na wymienione ośrodki związany np. z istnieniem oponiaka, włókniaka lub naczyniaka jamy czaszki,
- przewlekłe niedokrwienie tkanki mózgowej lub poważne niedobory, które mogą powodować dysfunkcję komórek.
Kakosmia może też być wywołana przez działanie niektórych leków albo substancji toksycznych (w tym niektórych narkotyków i tzw. dopalaczy). Specyficzne znaczenie ma występowanie napadów kakosmii w przebiegu padaczki. Mogą one być częścią tzw. aury padaczkowej, sygnalizującej zbliżanie się napadu drgawkowego albo stanowić jedyny objaw nieprawidłowej aktywności mózgu. Oprócz zaburzeń węchu mogą pojawiać się wtedy również np. bóle lub zawroty głowy, chwilowe upośledzenie widzenia, nadwrażliwość na światło, nadmierna pobudliwość, przeczulica skóry na bodźce dotykowe.
Symptomy zbliżone do kakosmii bywają również objawem zaburzeń psychicznych o charakterze ciężkich nerwic, a przede wszystkim problemów psychotycznych o typie wytwórczym, tj. takich, w przebiegu których pojawiają się urojenia lub halucynacje. Odczuwanie nieprzyjemnych zapachów może być związane z przewlekłymi infekcjami nosa, zatok przynosowych, ale wówczas wrażenia węchowe są adekwatne do sytuacji i związane z obecnością dużej ilości wydzieliny ropnej czy nieżytowymi lub zanikowymi zmianami błon śluzowych.
Kakosmia – leczenie
Leczenie zaburzeń węchu pod postacią kakosmii to przede wszystkim działanie przyczynowe, wynikające z rozpoznania choroby pierwotnej. Podstawowe znaczenie mają tu dokładne zebranie wywiadu i przeprowadzenie specjalistycznego badania neurologicznego oraz przeprowadzenie diagnostyki obrazowej (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, angiografia naczyń mózgowych). Dodatkowe leczenie objawowe zaburzeń węchu może choremu przynieść ulgę w kakosmii ze względu na zmniejszenie nasilenia doznawanych wrażeń węchowych lub częstości napadów. W takim przypadku stosuje się głównie niewielkie dawki leków przeciwpadaczkowych lub uspokajających.