Jaskra (łac. glaucoma) to choroba przewlekła i postępująca. Jej głównym objawem są ubytki w polu widzenia i stopniowa utrata wzroku. Jednym z głównych elementów powodujących te zaburzenia jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe (ang. intraocular pressure – IOP).

Zobacz także:

Jaskra – jak szybko postępuje?

Irydotomia laserowa – wskazania, przebieg, zalecenia po zabiegu?

Jak diagnozuje się jaskrę?

Jak powstaje ciśnienie wewnątrzgałkowe?

Ciśnienie wewnątrzgałkowe powstaje wskutek obecności cieczy wodnistej w przednim segmencie gałki ocznej. Płyn ten jest wytwarzany przez ciało rzęskowe – element błony naczyniowej oka. Ciecz wodnista wypełnia przestrzeń znajdującą się w przedniej części oka. Przepływa od ciała rzęskowego przez otwór źreniczny ku przodowi, gdzie w kącie pomiędzy tęczówką a brzegiem rogówki (tzw. kącie przesączania) znajduje się utkanie beleczkowe. Ta przestrzenna struktura umożliwia powolny odpływ płynu poza gałkę oczną. Ciśnienie wewnątrzgałkowe jest wypadkową prędkości tworzenia się cieczy wodnistej i tempa jej odpływu przez beleczkowanie. Jeśli jej ilość jest zbyt duża albo wypływ jest utrudniony, IOP rośnie, stwarzając zagrożenie dla struktur wewnętrznych oka.

Mechanizm i przyczyny powstawania jaskry dziecięcej (wrodzonej)

Jaskra wrodzona jest schorzeniem, do którego rozwoju dochodzi na skutek nieprawidłowej budowy beleczkowania. Uniemożliwia ona prawidłowy, efektywny odpływ cieczy wodnistej z oka, co prowadzi do wzrostu ciśnienia. Zmiany w kącie przesączania nie są jednorodne. U różnych dzieci mogą mieć odmienny obraz i natężenie. Także objawy i skutki choroby u każdego z pacjentów mogą się rozwijać w innym wieku.

Podwyższenie ciśnienia wewnątrzgałkowego prowadzi do zmian degeneracyjnych w obrębie oka. Na uszkodzenia związane z wysokim IOP najbardziej narażone są najdelikatniejsze struktury: tkanka nerwowa i drobne naczynia tętnicze. Zmiany dotyczą głównie włókien nerwowych, które biegną od receptorów siatkówki w stronę jej środka i łączą się tam w pęczki tworzące nerw wzrokowy. Ucisk spowodowany przez podwyższone ciśnienie pogarsza krążenie cytoplazmy we włóknach nerwowych. Jednocześnie częściowo lub całkowicie zaciskają się drobne naczynia włosowate, które zaopatrują komórki nerwowe. Prowadzi to do zaburzenia ich metabolizmu i stopniowego obumierania. Proces jest tym szybszy, im wyższe jest ciśnienie wewnątrzgałkowe i im dłużej utrzymuje się jego nieprawidłowy poziom.

Przyczynami jaskry wrodzonej są zaburzenia rozwojowe dotyczące utkania beleczkowego. Powody takich nieprawidłowości nie są dokładnie poznane. Jaskra u dzieci występuje często wraz z innymi schorzeniami wrodzonymi, a w niektórych przypadkach obserwuje się też dużą korelację z występowaniem podobnego schorzenia w rodzinie. Może to świadczyć o tym, że jednym z czynników ryzyka są pewne wady genetyczne.

Postacie i objawy jaskry u dzieci

Jaskrę u dzieci (wrodzoną) dzieli się na kilka postaci. Wyróżnia się jaskrę wrodzoną pierwotną (niemowlęcą i dziecięcą), młodzieńczą oraz wrodzoną wtórną. Im wcześniej występują pierwsze objawy, tym gwałtowniejszy jest przebieg choroby i większe prawdopodobieństwo całkowitej utraty wzroku. U niemowląt jaskra powoduje objawy takie, jak powiększenie gałki ocznej i rogówki, zaciskanie powiek, tarcie oka rączkami, łzawienie i światłowstręt. Obraz kliniczny uzupełnia niepokój (głównie nocny), skłonność do płaczu, spowolniony rozwój psychoruchowy i pogorszone reakcje na bodźce wzrokowe. Wysokie ciśnienie prowadzi szybko do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i wczesnej utraty wzroku. Choroba może dotyczyć obu oczu lub tylko jednej gałki.

Jaskra pojawiająca się w wieku dziecięcym lub młodzieńczym ma zwykle mniej gwałtowny przebieg. Dzieci skarżą się na bóle głowy czy niewielkie zaburzenia widzenia (np. zamglenia, szybkie męczenie się przy czytaniu). Choroba często jest rozpoznawana przy okazji badań okulistycznych wykonywanych z innych przyczyn.

Cechą wspólną różnych form choroby jest postępujący ubytek pola widzenia, zaznaczający się głównie w części obwodowej (peryferyjnej). Chory najdłużej zachowuje tzw. widzenie centralne, co sprawia, że może np. swobodnie czytać nawet w zaawansowanej fazie jaskry.

Leczenie jaskry u dzieci

Jeżeli jaskra u dzieci przebiega z wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym, powoduje szybkie pogarszanie wzroku albo progresję zmian widocznych na dnie oka, podstawową formą terapii jest leczenie operacyjne – laserowe lub chirurgiczne. Celem jest udrożnienie drogi odpływu cieczy wodnistej i obniżenie ciśnienia, co zwykle spowalnia postęp choroby. W postaciach lżejszych stosuje się często miejscowe leczenie farmakologiczne – samodzielne albo w uzupełnieniu leczenia operacyjnego. Chory wymaga przez całe życie opieki w poradni jaskrowej. Dzięki regularnej obserwacji zmian na dnie oka i właściwemu doborowi leczenia, udaje się spowolnić postęp choroby, znacząco wydłużyć czas, przez który oko zachowuje sprawność, a w wielu wypadkach zapobiec utracie wzroku.

Czym zajmuje się okulista?

Bibliografia:

M. Prost, E. Oleszczyńska-Prost, Okulistyka dziecięca, Warszawa, 2019.

J. Kanski, B. Bowling, Kanski – Okulistyka kliniczna, red. J. Szaflik, Wrocław 2017.