Otyłość to nadmierne nagromadzenie się tkanki tłuszczowej – u kobiet więcej niż 25% masy ciała, a u mężczyzn ponad 20%. Stwierdza się ją także wtedy, kiedy BMI (body mass index) przekracza 30. Za główne przyczyny otyłości u dzieci i dorosłych uznaje się nieprawidłowe nawyki żywieniowe i brak aktywności fizycznej. Wiadomo także, że za jej rozwój odpowiadają geny, niektóre leki oraz choroby. Otyłość stanowi poważny problem społeczny. Ilość chorych osób wzrasta z roku na rok. Nadmierna masa ciała przyczynia się do wielu chorób i zaburzeń funkcjonowania organizmu. Wyróżnia się dwa typy otyłości: brzuszną (trzewną) i pośladkowo-udową (gynoidalną).

Przyczyny otyłości u dorosłych

Za główne przyczyny otyłości brzusznej lub gynoidalnej u osób dorosłych uważa się nieprawidłowe nawyki żywieniowe – dostarczanie pokarmu o wartości energetycznej większej niż zapotrzebowanie organizmu. Znaczenie ma także rodzaj dostarczanych kalorii. Przyczyną otyłości jest spożywanie przetworzonych węglowodanów, cukrów oraz dań tłustych i smażonych. Takie posiłki wpływają na nadmierne wydzielanie insuliny, która odpowiada za gromadzenie się energii w tkance tłuszczowej.

Przyczyną otyłości u dorosłych jest również mała aktywność fizyczna lub jej brak. Sprzyja temu praca siedząca, korzystanie z komunikacji miejskiej, samochodu i windy (zamiast spaceru lub wchodzenia po schodach), spędzanie czasu wolnego przed komputerem, telewizorem lub smartfonem.

Inne przyczyny otyłości brzusznej i gynoidalnej u osób dorosłych to:

• czynniki genetyczne (mutacje genów odpowiadających za przemianę materii oraz regulację pobierania energii z dostarczanego pożywienia),
• zaburzenia endokrynologiczne (zespół policystycznych jajników, niedoczynność tarczycy, hiperinsulinizm, zespół Cushinga),
• zaburzenia nastroju i przewlekły stres,
• przyjmowanie niektórych leków (przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych, przeciwpadaczkowych i neuroleptycznych, kortykosteroidów).

Problem ten obserwuje się także u części osób, które zdecydowały się na zaprzestanie palenia tytoniu.

Przyczyny otyłości u dzieci

Za przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży uznaje się przede wszystkim brak aktywności fizycznej i nieodpowiednią dietę. Młode osoby coraz więcej czasu spędzają przed komputerem i rezygnują z zajęć wychowania fizycznego w szkole, a także aktywności na świeżym powietrzu. Zamiast sięgać po zdrowe, zbilansowane posiłki, decydują się na słone przekąski, dania typu fast food oraz słodkie i gazowane napoje. Przyczynami otyłości są również długotrwały stres i zaburzenia snu.

Tylko w 10% przypadków przyczyny otyłości u dzieci i młodzieży nie są związane ze stylem życia. Na ten stan mają wpływ także niektóre choroby: schorzenia genetyczne (np. zespół Downa bądź Klinefeltera, hipochondroplazja), zaburzenia gospodarki hormonalnej (niedoczynność tarczycy, przerost nadnerczy, rzekoma nadczynność przytarczyc), uszkodzenie podwzgórza oraz przyjmowanie niektórych leków.

Jak można zapobiegać otyłości u dorosłych i dzieci?

W zdecydowanej większości przypadków nadmiernemu przyrostowi tkanki tłuszczowej można zapobiegać. Zwłaszcza jeżeli przyczyny otyłości są związane ze stylem życia. Duże znaczenie ma modyfikacja nawyków żywieniowych oraz zadbanie o odpowiednią ilość aktywności fizycznej. Zalecane jest postępowanie zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez Instytut Żywności i Żywienia.

Według wytycznych osoby dorosłe powinny dziennie poświęcić 30–40 minut na aktywność fizyczną, natomiast dzieci i młodzież minimum godzinę każdego dnia. Wysiłek powinien być dostosowany do możliwości. Można jeździć na rowerze, biegać, maszerować, pływać oraz uprawiać gimnastykę w domu lub na siłowni. Zalecane jest także ograniczenie czasu spędzonego przed telewizorem i komputerem do maksymalnie dwóch godzin.

Dieta powinna składać się z 4–5 posiłków o kaloryczności dostosowanej do potrzeb organizmu (uwzględnić należy przede wszystkim codzienną aktywność i pracę). Podstawą posiłków są owoce i warzywa, a także produkty pełnoziarniste (pieczywo, kasze, makarony). Mniej miejsca w dziennym jadłospisie powinny zająć nabiał, mięso i ryby. Należy ograniczyć podaż soli, cukru i tłuszczów zwierzęcych. Do picia zaleca się niesłodzoną wodę oraz sporadycznie kawę i herbatę. Aby zapobiegać otyłości, trzeba całkowicie zrezygnować z dań typu fast food oraz słodkich i słonych przekąsek.

Zobacz film: Jak wygląda leczenie otyłości u dzieci?

Bibliografia:

1. W. S. Zgliczyński, Nadwaga i otyłość w Polsce, Biuro Analiz Sejmowych http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/E1076D55B37A9603C12580E2002F7655/$file/Infos_227.pdf, [dostęp: 21.08.2019].

2. G. Sikorska-Wiśniewska, Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży, [w:] „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość”, 2007, 6 (55), s. 71–80.