Termin dyslalia pochodzi z greki (dys - lalia – mowa) i pierwszy raz został użyty w 1823 roku. Obok dysleksji, dysortografii i dysgrafii jest to jedno z najczęstszych zaburzeń dzieci w wieku szkolnym.

Co to jest dyslalia?

Dyslalia określa wszystkie zaburzenia mowy, które są skutkiem nieprawidłowej artykulacji fonemów, czyli najmniejszych części wyrazów. Innymi słowy, jest to opóźnienie w opanowaniu języka. Zaburzenie to występuje u dzieci pomiędzy 5. a 6. rokiem życia.

Przyczyny dyslalii: zaburzona praca aparatu mowy, brak stymulowania rozwoju, traktowanie wypowiedzi jako męczące.

Najczęstszą przyczyną dyslalii jest nieprawidłowa budowa języka, tzn. jest albo za krótki albo za długi. Utrudnia to swobodne wypowiadanie najmniejszych części zdań. Również dyslalię powoduje źle ukształtowane podniebienie, które może być zbytnio wysklepione lub twarde. Częstą przyczyną jest też anomalia zębowa, która objawia się szparą między siekaczami, wychyleniem korony górnych zębów na przód jamy ustnej (protruzja) lub wychyleniem ich do wewnątrz (retruzja). Odnośnie nieprawidłowości budowy aparatu mowy pozostałe przyczyny dyslalii to:

• przerost trzeciego migdałka,
  
• polipy,
  
• przerost śluzówki nosa,
  
• skrzywienie przegrody nosowej.
  

Narządy te mogą być poprawnie zbudowane, jednak zdarza się, że funkcjonują nieprawidłowo. Dzieci niekiedy mają mniejszą sprawność języka i warg niż ich rówieśnicy. Zdarzają im się też trudności w skoordynowaniu wiązadeł głosowych lub ich mięśnie napinające więzadła uległy zakłóceniu.

Budowa i działanie narządów słuchu również przyczynia się do rozwoju dyslalii. Wśród nich zalicza się zaburzoną syntezę słuchową, niedosłuch i problemy z jakością dźwięku oraz wybiórcze słyszenie.

Istnieją też warunki społeczne, które utrudniają uczenie się płynnej mowy. Niekiedy dziecko jest uczone nieprawidłowych wzorców mowy oraz ma niesprzyjającą atmosferę w domu do nauki tych schematów lub nie jest stymulowane do rozwoju. Dzieci niekiedy nie wykazują zainteresowania mową innych lub postrzegają swoje wypowiedzi jako coś męczącego, co prowadzi do ograniczenia wypowiadanych słów.

Dyslalia wieloraka – jak się przejawia?

Dyslalia wieloraka ma swoją nazwę od ilości zniekształconych głosek. W przypadku tego rodzaju zaburzenia dziecko nie jest w stanie wymówić poprawnie kilku lub kilkunastu fonemów. Wyróżnia się dyslalię wieloraką prostą, w której zaburzenia obejmują jedną strefę artykulacyjną oraz złożoną charakteryzującą się wieloma cechami dystynktywnymi, np. zamianą miejsca artykulacji. W przypadku dyslalii wielorakiej dzieci często zamieniają l na j, s na ś, sz na ś lub ń na n. Tak więc zamiast powiedzieć kolor „czerwony”, mówią „ćejwony”, lub zamiast „zamek” mówią „źamek”.

Dyslalia audiogenna – czym jest?

Dyslalia audiogenna polega na upośledzeniu mowy na skutek zaburzenia słuchu. Źródło tego znajduje się w problemach w przewodnictwie wstępującym od obwodu kory mózgowej. Przez to, że dziecko nie słyszy poprawnie wypowiadanych słów, samo mówi je w sposób zniekształcony. Nie potrafi też wyodrębnić poszczególnych słów i głosek. Ten rodzaj zaburzenia jest zaliczany do dyslalii impresywnej.

Dyslalia obwodowa – definicja i rodzaje

Dyslalia obwodowa powstaje na skutek zniekształconej budowy aparatu słuchowego i narządów artykulacyjnych. Temu zaburzeniu nie towarzyszą inne zjawiska językowe. W tym rodzaju dyslalii wyróżnia się:

• anatomiczną,
  
• ruchową,
  
• słuchową,
  
• funkcjonalną.
  

Wady wymowy związane z dyslalią

Z dyslalią związane są liczne wady wymowy, które utrudniają życie dzieci w szkole i życiu społecznym. Wyróżnia się:

• sygmatyzm, czyli seplenienie – trudność w wypowiedzeniu głosek s, c, z, ź, ś, ż;
  
• rotacyzm, potocznie reranie – nieprawidłowa artykulacja głoski r;
  
• kappacyzm – problem z wymawianiem głoski k;
  
• gammacyzm – zaburzone wymawianie głoski g;
  
• lambdacyzm – trudność w wymawianiu głoski l;
  
• mowa bezdźwięczna – wypowiadanie dźwięcznych głosek, jakby były bezdźwięczne;
  
• rynolalia – mówienie przez nos.
  

Leczenie logopedyczne dyslalii

Terapię dyslalii nie zaczyna się od artykulacji zaburzonych głosek, lecz w ich miejsce tworzy się nowe dźwięki dla dziecka. Powodzenie leczenia tego zaburzenia jest zależne od stopnia złożoności wady, regularności ćwiczeń, doboru metod i współpracy rodziców z logopedą. Terapia trwa od 2 do 6 miesięcy.

Po uprzednim zapoznaniu się z dzieckiem, logopeda zaczyna kształtować jego umiejętności i nawyki poprawnego artykułowania na dobranym materiale językowym. Na tym etapie podopieczny uczy się naśladować poprawnie wypowiadane słowa z użyciem wspomagania mechanicznego (za pomocą sond logopedycznych lub szpatułek). Następnie przechodzi się od pojedynczych wyrazów do całego tekstu i stosuje się ćwiczenia słowne i twórcze. Dzieci, które chodzą już do szkoły, są też uczone umiejętności poprawnego czytania i pisania. 

Zobacz też: Dyzartria - niewyraźna mowa. Jakie ćwiczenia stosować?