Szpik kostny to miejsce, w którym powstają elementy morfotyczne krwi. Jego przeszczep stanowi formę leczenia w wielu schorzeniach, m.in. w ciężkiej postaci anemii aplastycznej, mielofibrozie, talasemii czy chorobach nowotworowych np. ostrej białaczce szpikowej lub limfoblastycznej w pierwszej remisji, zespołach mielodysplastycznych. Oddanie szpiku ma charakter anonimowy i honorowy.
Co to jest szpik kostny?
Szpik kostny to silnie ukrwiona, miękka, o gąbczastej konsystencji tkanka położona w jamach szpikowych kości długich oraz małych jamkach istoty gąbczastej kości. Wyróżnia się dwa jego rodzaje:
- żółty – składa się przeważnie z komórek tłuszczowych, jest nieczynny hemopoetycznie;
- czerwony – to miejsce powstawania erytrocytów (krwinek czerwonych), trombocytów (płytek krwi), leukocytów (krwinek białych, w tym zwłaszcza granulocytów).
Całkowita masa szpiku kostnego znajdującego się w ciele osoby dorosłej szacowana jest na około 2,5 kg.
Zobacz także: Biopsja szpiku kostnego i trepanobiopsja – na czym polegają?
Jak zostać dawcą szpiku?
Dawstwo szpiku kostnego przebiega w kilku etapach:
- rekrutacja potencjalnych dawców: zgłoszenie się do ośrodka dawców szpiku, wypełnienie dokumentów, poddanie się kwalifikacyjnemu badaniu lekarskiemu, oddanie próbki krwi w celu określenia zgodności tkankowej;
- procedura doboru (badania uzupełniające);
- ostateczna kwalifikacja;
- pobranie komórek krwiotwórczych;
- opieka nad dawcą.
Kto nie może być dawcą szpiku kostnego?
Dawcą szpiku kostnego nie może być osoba:
- zakażona HIV lub będąca w grupie ryzyka zarażenia wirusem;
- zmagająca się z łuszczycą, kiłą, chorobami nowotworowymi, psychiatrycznymi, autoimmunologicznymi, alergią atopową, chorobą wieńcową i innymi schorzeniami wiążącymi z ciągłym przyjmowaniem leków;
- z antygenem HBS (ryzyko wirusowego zapalenia wątroby typu B),
- z przeciwciałami anty-HCV przy obecnym HCV RNA (ryzyko wirusowego zapalenia wątroby typu C);
- po przebytym zawale serca, zabiegach naczyniowych na sercu;
- z aktywną astmą, która wymaga stosowania leków sterydowych;
- z cukrzycą insulinozależną;
- z hemofilią, anemią i innymi chorobami krwi.
Wśród czasowo ograniczających przeciwwskazań wymienia się m.in.:
- zbyt małą lub dużą masę ciała;
- ciążę i laktację;
- pobyt w zakładzie poprawczym lub karnym i okres pół roku po ich opuszczeniu;
- dyskwalifikujące na rok tatuaż i kolczykowanie.
Jak pobiera się szpik kostny?
Pobieranie szpiku kostnego może być przeprowadzone w dwojaki sposób. Pierwszy to pobór komórek macierzystych z krwi obwodowej. Afereza stanowi około 80% przypadków. Zazwyczaj jest jednodniowa, ale kiedy ilość komórek macierzystych będzie zbyt mała, wymaga powtórzenia. W dniu pobierania i na 4 dni wcześniej dawcy podawany jest czynnik wzrostu G-CSF, który odpowiada za uwolnienie komórek macierzystych ze szpiku do krwioobiegu.
Następnie odbywa się selekcja komórek macierzystych z krwi. Dawcy na obu ramionach zakładane są dojścia dożylne. Z jednego krew przepływa separatorem komórek, gdzie komórki macierzyste w wyniku działania siły odśrodkowej oddziela się od krwi i zbiera jako materiał przeszczepowy. Krew wraca do organizmu drugim dojściem żylnym.
Drugim rozwiązaniem jest pobranie szpiku z talerza kości biodrowej, co wymaga znieczulania ogólnego i dwu-, czasem trzydniowego pobytu w szpitalu. Materiał pozyskuje się za pomocą igły punkcyjnej. Zabieg trwa około 60 minut.
Kto może zostać dawcą szpiku? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Jakie przywileje przysługują dawcom szpiku?
Przywileje dawcy szpiku:
- jednorazowe oddanie szpiku wiąże się z uzyskaniem tytułu „Dawca Przeszczepu” oraz potwierdzającej go legitymacji i odznaki wydawanej przez podmiot pobierający szpik;
- kilkukrotne oddanie szpiku wiąże się z uzyskaniem tytułu „Zasłużony Dawca Przeszczepu” oraz potwierdzającej go legitymacji i odznaki wydawanej przez Ministra Zdrowia;
- „Dawca Przeszczepu” i „Zasłużony Dawca Przeszczepu” może korzystać poza kolejnością z usług opieki zdrowotnej o charakterze ambulatoryjnym;
- „Zasłużony Dawca Przeszczepu” ma prawo do wybranych bezpłatnych leków.
Dodatkowo wszystkim dawcom szpiku przysługuje:
- po pobraniu komórek krwiotwórczych opieka medyczna i badania kontrolne;
- zwrot kosztów podróży do podmiotu pobierającego szpik i innych kosztów związanych z procedurą;
- zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia na czas pobierania szpiku;
- całkowita refundacja w przypadku niezdolności do pracy powstałej w wyniku poddania się zabiegowi pobrania szpiku.
Największą korzyścią dla dawcy szpiku kostnego jest poczucie osobistej satysfakcji z możliwości udzielenia pomocy osobie potrzebującej.
Powikłania po oddaniu szpiku
Po oddaniu szpiku kostnego nie występują żadne odległe w czasie powikłania. W przypadku pobrania komórek morfotycznych z krwi obwodowej przez kilka dni dokuczać mogą objawy grypopodobne jako konsekwencja podawania G-CSF. Pobranie szpiku z talerza biodrowego wiąże się głównie z niewielkim ryzykiem infekcji rany, kilkudniowym bólem miejsc wkłucia igieł, mdłościami po znieczuleniu. Czas odnowy szpiku kostnego wynosi 2–3 tygodnie.
Bibliografia:
1. A. Dmoszyńska, Wielka Interna – Hematologia, Medical Tribune, Warszawa 2011.
2. A. Dmoszyńska, T. Robak, Podstawy hematologii, Czelej, Lublin 2003.
3. M. Ławecka, J. Gotlib, Analiza wiedzy i postaw pielęgniarek pracujących w oddziałach zabiegowych wobec dawstwa szpiku kostnego, [w:] „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu”, 2013, 19(4), s. 425–430.
4. J. Styczyński, Bezpieczeństwo dawców krwiotwórczych komórek macierzystych, [w:] „Hematologia”, 2012, 3(1), s. 58–65.