Układ pokarmowy człowieka ma długość ok. 8 m. Poprzez pobieranie i przetwarzanie pokarmu dostarcza organizmowi energii i składników mineralnych wspomagających pracę innych narządów.

Układ pokarmowy (trawienny) – budowa i funkcje

Układ pokarmowy nazywany jest inaczej trawiennym. Odpowiada on jednocześnie za pobranie pokarmu, odżywienie organizmu oraz trawienie niepotrzebnych resztek pokarmowych, a następnie – ich usunięcie. Przyswajając zdrowotne składniki, usprawnia funkcjonowanie wszystkich narządów.

Ośmiometrowy układ pokarmowy człowieka złożony jest z jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego i gruczołów przewodu pokarmowego, m.in. ślinianek, wątroby i trzustki. Ściany układu są zbudowane z 3 warstw: błony śluzowej z nabłonkiem (najbardziej wewnątrz), błony mięśniowej umożliwiającej przesuwanie pokarmu (tzw. perystaltykę) i błony zewnętrznej bądź surowiczej, która zbudowana jest z tkanki łącznej.

Jama ustna

Jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego – pobiera, rozdrabnia i zaczyna trawić pokarm, zawiera też receptory smakowe. W jamie ustnej znajdują się zęby, którymi gryzie się, rozrywa i miażdży pokarm. Zęby biorą też udział w procesie mowy. Pełne ludzkie uzębienie to 32 zęby stałe: 8 siekaczy, 4 kły, 8 zębów przedtrzonowych i 12 trzonowych.

Jamę ustną od nosowej oddziela podniebienie twarde. Bliżej gardła przechodzi ono w podniebienie miękkie i kończy się języczkiem, który chroni przed infekcjami i pomaga w artykulacji.

Język znajduje się w dole jamy ustnej. Budują go mięśnie i błona śluzowa. Grzbiet języka pokrywają brodawki językowe mechaniczne, rozdrabniające pokarm, oraz smakowe – te zawierają zbiory receptorów, tzw. kubki smakowe, które pozwalają rozróżniać smaki: słodki, słony, gorzki, kwaśny i umami - smak kwasu glutaminowego, inny od pozostałych czterech i ciężki do opisania, przez Japończyków charakteryzowany jako “pyszny”. Pod językiem znajduje się ślinianka zbudowana z gruczołów. Oprócz niej wyróżnia się też ślinianki podżuchwowe i przyuszne. Wytwarzają one ślinę, która miesza się z pokarmem, dzięki enzymowi amylazy pomaga w jego wstępnym trawieniu i skleja go, co ułatwia przełykanie.

Gardło

W gardle przecinają się drogi oddechowe z pokarmowymi. Do części nosowej gardła otwiera się jama nosowa, do ustnej – jama ustna, a ostatnia część nazywa się krtaniową. W błonie śluzowej gardła z grudek chłonnych powstają migdałki. Gardło przechodzi w przełyk na wysokości 6. kręgu szyjnego.

Przełyk

Przewód o długości 25 cm, znajdujący się poniżej gardła to przełyk. Narząd ten transportuje treść pokarmową z gardła do żołądka. Część szyjna przełyku ma długość ok. 5 cm, piersiowa jest dłuższa, zaś najkrótsza to część brzuszna.

W przełyku występują 3 zwężenia. Na samym początku – tam, gdzie gardło przechodzi w przełyk – znajduje się pierwsze z nich: górny zwieracz przełyku. Mięsień ten ułatwia przełykanie pokarmu, a ponadto sprawia, że treść pokarmowa się nie cofa. Drugie przewężenie nie ma odrębnej nazwy. Znajduje się na wysokości rozdwojenia tchawicy. Od tyłu i z lewej strony otoczone jest aortą zstępującą, z przodu zaś okala je lewe oskrzele. Mięsień zwany dolnym zwieraczem przełyku znajduje się prawie na samym końcu narządu – ok. 3 cm nad miejscem wpustu żołądka. Chroni on przełyk przed cofaniem się do niego kwaśnej treści żołądkowej.

Żołądek

Żołądek to mięsisty narząd w kształcie worka wypukłego z lewej strony, położony ponad pępkiem w jamie brzusznej. W budowie żołądka wyróżnia się wpust łączący go z przełykiem, część zasadniczą oraz odźwiernikową z odźwiernikiem, który przewodzi pokarm do dwunastnicy.

Żołądek otoczony jest przez otrzewną – błonę zbudowaną z mięśni gładkich. Dzięki nim pokarm miesza się i zostaje popchnięty dalej. Od wewnątrz żołądek wyściela błona śluzowa z nabłonkiem, układająca się w fałdy i rowki żołądkowe – stają się gładkie w momencie wypełnienia żołądka. Na błonie występują pólka i dołeczki żołądkowe. Dno tych ostatnich obejmują ujścia gruczołów żołądkowych, których komórki główne wydzielają pepsynogen zmieniający się następnie w pepsynę. Jest ona potrzebna do wstępnego trawienia białek. Z komórek okładzinowych wydziela się kwas solny aktywujący enzymy trawienne. Oprócz nich wydzielane są też inne enzymy.

Jelita: cienkie i grube

Odźwiernik żołądka służy do transportowania pokarmu dalej, do jelita cienkiego (4,5 m długości) – miejsca głównego trawienia pokarmów. Błona jelita cienkiego, złożona z mięśni gładkich, wykonuje ruchy robaczkowe i dalej przesuwa treść pokarmową. Jelito cienkie dzieli się na 3 części: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.

Jelito grube to ostatni odcinek przewodu pokarmowego. Tutaj wchłaniane są woda i sole mineralne z treści pokarmowej oraz formowany jest kał. W jelicie grubym znajduje się najbardziej rozwinięta flora bakteryjna, która umożliwia trawienie błonnika pokarmowego. Jelito grube wydziela także gazy.

Składa się ono z kilku części: wyrostka robaczkowego, zgięć, okrężnicy i odbytnicy ze zwieraczami wewnętrznym oraz zewnętrznym, który można kontrolować.