Gwiaździak (łac. astrocytoma) powstaje i rozrasta się w mózgu lub w rdzeniu kręgowym. Jego różne formy – włosowatokomórkowa, anaplastyczna czy wielopostaciowa – różnią się szybkością wzrostu. Miejscowy rozwój w ograniczonej przestrzeni stanowi największe zagrożenie dla zdrowia i życia ze względu na niebezpieczeństwo ciasnoty śródczaszkowej.

Czym są komórki gwiaździste?

Komórki gwiaździste (astrocyty) to podstawowy składnik tak zwanego gleju mózgowego – struktury komórkowej w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (OUN), która stanowi konstrukcję podporową dla neuronów – komórek nerwowych. Dzięki swym długim wypustkom astrocyty tworzą przestrzenne rusztowanie wspierające struktury mózgu. Współtworzą też tzw. barierę krew-mózg, zapewniającą izolację neuronów od niektórych substancji znajdujących się we krwi. Przez długi czas sądzono, że są to ich jedyne funkcje. Według aktualnych badań astrocyty, aktywnie wychwytując i wydzielając neuromediatory, wpływają modulująco na przekaźnictwo nerwowe w obrębie mózgu i zwiększają pośrednio efektywność wielu procesów, m.in. uczenia się, konsolidacji i zapamiętywania informacji.

Polecamy: Czym są włókna nerwowe i jakie są ich funkcje?

Gwiaździak i jego najczęstsze postacie

Gwiaździak jest nowotworem złośliwym powstałym wskutek chorobowej transformacji komórek astrocytarnych. Jego podstawowymi cechami są:

• nieprawidłowa budowa komórek,
• szybkie namnażanie się komórek i niekontrolowany mechanizmami fizjologicznymi wzrost guza,
• naciekanie okolicznych struktur mózgu i rdzenia – astrocytoma może obejmować stopniowo i niszczyć coraz większe obszary OUN,
• skłonność do miejscowej wznowy.

Gwiaździak nie daje przerzutów odległych, szerzy się jedynie lokalnie. Jest najczęściej spotykanym pierwotnym nowotworem złośliwym mózgu.

Histologicznie rozróżnia się kilka postaci guzów, które różnią się stopniem złośliwości. Główne typy gwiaździaka to:

• włosowatokomórkowy (włókienkowy, włosianokomórkowy), inaczej gąbczak – o niewielkiej (I–IIo) inwazyjności,
• anaplastyczny – o niskim stopniu zróżnicowania komórek, zaliczany do wysokiego IIIo złośliwości,
• wielopostaciowy – najczęściej spotykana postać o najwyższym IVo stopniu inwazyjności.

Uważa się, że nieleczony, rozwijający się dłużej gwiaździak anaplastyczny może przekształcać się w formę wielopostaciową (co wiąże się ze wzrostem zagrożenia dla życia chorego). Im wyższy jest stopień złośliwości i im mniej komórki guza są podobne do prawidłowych astrocytów (zróżnicowane), tym szybszy jest rozrost guza i kliniczny postęp choroby.

Polecamy: Guzy mózgu - przyczyny, leczenie i rokowanie

Zobacz film i sprawdź jak jest zbudowany mózg: 

Objawy gwiaździaka

Podstawowe objawy gwiaździaka można zaliczyć do jednej z trzech grup:

• objawy ciasnoty śródczaszkowej (podwyższonego ciśnienia w obrębie jamy czaszki),
• neurologiczne objawy ogniskowe,
• napady drgawkowe o typie padaczkowym.

Powstawanie nowotworowego guza w zamkniętej przestrzeni czaszki powoduje wzrost ciśnienia. Jego niepokojącymi symptomami są: nudności, wymioty, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, apatia lub pobudzenie, splątanie, objawy oponowe. W badaniu lekarskim stwierdza się m.in. obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.

Objawy neurologiczne i ewentualne pojawienie się drgawek padaczkowych wiążą się z naciekaniem struktur mózgu, niedokrwieniem i wynikającą z ucisku dysfunkcją lub degeneracją ośrodków nerwowych. Chory na gwiaździaka miewa zaburzenia mowy, koordynacji ruchów, niedowłady, porażenia. Mogą też wystąpić u niego zmiany charakterologiczne i pogorszenie zdolności intelektualnych. Napady drgawkowe pojawiają się w postaci ograniczonej lub uogólnionej.

Leczenie chorych z gwiaździakiem

Leczenie chorych z rozpoznanym gwiaździakiem zależy od stopnia jego złośliwości, wielkości i lokalizacji. Preferowaną metodą jest doszczętne usunięcie zmienionych tkanek, ale jest to trudne ze względu na rozlany charakter guza oraz jego rozrost w obrębie struktur, których w trakcie operacji nie można naruszyć. Celem zabiegu jest więc maksymalna możliwa resekcja (usunięcie) guza. W optymalnych warunkach prowadzi to do wyleczenia, a w niskoinwazyjnych postaciach – przynajmniej opóźnia postęp choroby o kilka, czasem kilkanaście lat.

Dodatkowymi (lub podstawowymi u chorych z guzem nieoperacyjnym) formami leczenia są chemioterapia i radioterapia. Mimo wielu działań ubocznych niekiedy umożliwiają one zniszczenie tej części guza, której nie udało się usunąć. Mogą też opóźnić postęp choroby, wydłużając czas życia chorego i okres pełnej samodzielności czy też zdolności do samoobsługi.

Rokowanie w gwiaździaku mózgu

Rokowanie u chorych z gwiaździakiem mózgu zależne jest od postaci histologicznej (czyli również inwazyjności) guza, jego wielkości i lokalizacji. W wielu wypadkach pojawiają się miejscowe wznowy, które ponownie mogą wymagać pełnego leczenia. Postacie o wysokiej złośliwości charakteryzują się szybkim postępem choroby, skłonnością do niszczenia tkanki nerwowej w miejscu rozrostu, szybkim pogorszeniem się stanu chorego.