Nadnercza to parzysty narząd znajdujący się na górnym biegunie nerek. Składa się z dwóch części - rdzenia (od wewnątrz) i kory (od zewnątrz). Między innymi ze względu na coraz dokładniejszą diagnostykę obrazową częściej dochodzi do rozpoznań różnych patologii w nadnerczach. Guzki i guzy nadnerczy są coraz powszechniejszym zjawiskiem. Głównie rozpoznawane są podczas badań obrazowych wykonywanych z innych przyczyn, ale również przy diagnostyce zaburzeń hormonalnych pochodzenia nadnerczowego.

Gruczolak, guz nadnercza, zmiany mikro- i makroguzkowe nadnerczy

Takie rozrosty są najczęstszą formą zmian w obrębie kory nadnerczy. U osób dorosłych najczęstszym typem guza jest gruczolak. U dzieci zazwyczaj rozpoznaje się raka nadnerczy.

Gruczolak może wywodzić się z każdej warstwy kory nadnerczy. Może wydzielać glikokortykosteroidy (GKS), sam kortyzol oraz androgeny. Jest też najczęstszą przyczyną zespołu Cushinga (związanego z nadmiarem GKS).

Występują następujące objawy:

•  spadek masy mięśniowej, osłabienie, zła tolerancja wysiłku,
  
•  nadmierny apetyt,
  
•  duże pragnienie,
  
•  osłabienie odporności,
  
•  bóle i zawroty głowy,
  
•  zaburzenia potencji u mężczyzn,
  
•  objawy wtórnej niedoczynności tarczycy,
  
•  zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
  
•  bóle kości,
•  rozstępy na skórze, samoistne wybroczyny,
•  otłuszczenie tułowia, karku,
  
•  trądzik, hirsutyzm.
  

Podstawą do jakichkolwiek podejrzeń gruczolaka nadnerczy są badania laboratoryjne prezentujące zaburzenia hormonalne. Symptomy, których można się spodziewać:

•  wzrost stężenia kortyzolu,
  
•  spadek stężenia DHEA-S,
  
•  małe stężenie ACTH.
  

Poza badaniami laboratoryjnymi Istotne dla rozpoznania są badania obrazowe - tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, USG.

Leczeniem z wyboru gruczolaka kory nadnerczy jest jego całkowite chirurgiczne usunięcie.

Niedawno wyodrębniono również taką jednostkę chorobową, jak rozrost guzkowy nadnerczy. Objawy, wyniki badań są takie same, jak w przypadku gruczolaka, jednak te guzki wydzielają hormony zupełnie w innym mechanizmie niż gruczolaki. Również leczenie jest bardziej radykalne, gdyż usuwa się całe nadnercza i niezbędne jest później leczenie substytucyjne.

Rak nadnercza

W przeciwieństwie do wcześniej opisanych guzów nadnerczy, rak nadnercza jest nowotworem złośliwym. Występuje bardzo rzadko, jednak cechuje się dużą skłonnością do inwazji miejscowej i przerzutów odległych.

Przyczyną raka mogą być przede wszystkim predyspozycje genetyczne i związek z mutacją genu supresorowego TP53 i genu beta-kateniny.

Omawiany nowotwór ma zdolność syntezy hormonów - kortyzolu, androgenów, a także estrogenów i mineralokortykosteroidów.

Objawy raka nadnerczy zależą od tego, czy guz jest hormonalnie czynny czy nie. Jeśli tak, to objawy są takie same, jak wspomniane wcześniej przy gruczolaku nadnercza, jednak z wyraźniej zaznaczonymi objawami androgenizacji i bardziej dynamicznym przebiegu. Jeśli rak jest nieczynny hormonalnie, obserwuje się standardowe objawy współistniejące z chorobami nowotworowymi, czyli chudnięcie, wzrost temperatury. Ponadto mogą występować przerzuty i wynikające z nich objawy.

Leczeniem z wyboru jest usunięcie guza oraz farmakoterapia mitotanem. Nie zaleca się tu laparoskopii. Niezbędne jest w tym przypadku leczenie substytucyjne. W wyspecjalizowanych ośrodkach stosuje się również chemioterapię oraz terapię celowaną, ukierunkowaną na molekularne mechanizmy rozwoju guza.

Rokowanie w przypadku raka nadnercza nie jest zbyt pomyślne. Szacuje się, że pięcioletnie przeżycie u osób leczonych wynosi około 20%.

Guz chromochłonny

Guz chromochłonny nadnerczy rozwija się w rdzeniu nadnerczy. Jest czynny hormonalnie i wydziela katecholaminy. Jest wykrywany u niewielkiego odsetka chorych z niepoddającym się leczeniu nadciśnieniem tętniczym. Około 10% osób ma postać złośliwą guza chromochłonnego. Jego rozwój może być związany z mutacją genów. Obserwowane są przypadki rodzinnego występowania tego guza.

Guz chromochłonny wydziela noradrenalinę i adrenalinę. Wzajemna proporcja pomiędzy tymi hormonami ma wpływ na ostateczny obraz kliniczny. Objawy mają charakter napadowy. Czynnikami spustowymi mogą być: nadmierny wysiłek fizyczny, obfite posiłki, niektóre leki, stres oraz alkohol.

Do głównych objawów zaliczamy: 

•  nadciśnienie tętnicze, a w szczególności napadowe wzrosty ciśnienia,
  
•  bóle głowy,
  
•  drżenia mięśniowe i uczucie niepokoju,
•  kołatania serca,
•  nadmierną potliwość.

Rozpoznanie guza chromochłonnego dokonuje się na podstawie badań laboratoryjnych i obrazowych. Ważne jest też badanie histopatologiczne.

Leczenie guza chromochłonnego jest operacyjne, jednak wiąże się z odpowiednim przygotowaniem, mającym na celu odpowiednie obniżenie i ustabilizowanie ciśnienia tętniczego, a także opanowanie objawów związanych z nadmiernym wydzielaniem katecholamin.