Gruźlica, która w krajach wysoko rozwiniętych była przez wiele lat pod kontrolą, ponownie staje się dużym zagrożeniem. Kilka procent zachorowań dotyczy układu kostnego. Wykrycie zakażenia prątkami jest możliwe dzięki dość charakterystycznemu obrazowi klinicznemu i specyficznym badaniom próbek zakażonych tkanek.

Gruźlica kości – przyczyna

Przyczyną gruźlicy kości jest zakażenie bakteriami z rodziny Mycobacterium (najczęściej M. tuberculosis, niekiedy M. bovis). Na cześć odkrywcy nazywane są czasami prątkami Kocha. Prątki gruźlicy charakteryzują się specyficzną budową – mają twardą ścianę komórkową, zwiększającą odporność na czynniki zewnętrzne. Pozwala im to na bezobjawowe bytowanie w zakażonym organizmie w uśpieniu nawet przez kilkanaście lat. Po tym okresie mogą się aktywować i powodować zachorowanie. Droga zakażenia jest więc bardzo trudna do prześledzenia, a wczesne zapobieganie rozwojowi choroby – niemożliwe. Prątki gruźlicy rozwijają się wewnątrzkomórkowo. W warunkach laboratoryjnych rosną bardzo powoli i tylko na specjalnych podłożach, co dodatkowo utrudnia diagnostykę zakażeń i prawidłową identyfikację szczepów bakterii.

Czy gruźlica jest zaraźliwa?

Gruźlica jest chorobą wysoce zaraźliwą. Przenosi się najczęściej drogą kropelkową od chorych cierpiących na postać płucną tej choroby. Mimo że liczba zachorowań w Polsce nie jest duża, szacuje się, iż kontakt z gruźlicą miała ponad połowa populacji. Układ odpornościowy większości ludzi jest w stanie zlikwidować bakterie niezwłocznie po ich przedostaniu się do organizmu, u części z nich prątki gruźlicy przechodzą w stan uśpienia, a tylko u niewielkiego odsetka pojawiają się objawy chorobowe.

W ostatnich latach dominują zakażenia w okolicach, gdzie gęstość zaludnienia jest największa (przede wszystkim w wielkich miastach) i w zamkniętych środowiskach (jednostki wojskowe, szkoły z internatami, więzienia). Ryzyko rozprzestrzeniania się gruźlicy w społeczeństwie jest więc znaczne, tym bardziej że uśpione (latentne) bakterie mogą aktywować się w sytuacjach, gdy organizm ma zmniejszoną zdolność do zwalczania rozwijającej się choroby. Dzieje się tak m.in. u osób:

• przechodzących terapię immunosupresyjną lub cytostatyczną,

• leczonych długotrwale kortykosteroidami,

• z obniżoną odpornością spowodowaną chorobą (np. AIDS),

• uzależnionych od alkoholu, narkotyków,

• niedożywionych, wyniszczonych,

• cierpiących na poważne choroby (np. nowotwory),

• przechodzących załamanie nerwowe, pracujących w wielkim stresie.

Gruźlica kości – objawy

Zapalenie kości w przebiegu gruźlicy rozwija się stopniowo i prowadzi do wielu uszkodzeń, głównie w obrębie kręgosłupa. Zachorowanie może wiązać się z istnieniem u tego samego pacjenta gruźlicy płucnej albo pojawić się bez innych objawów towarzyszących. Chory odczuwa nasilające się stopniowo bóle w zajętym miejscu. Początkowo towarzyszą one wysiłkowi, następnie pojawiają się również spontanicznie, w nocy lub trakcie odpoczynku. Do ich ustąpienia potrzebne są relatywnie duże dawki leków przeciwbólowych. Niesterydowe leki przeciwzapalne, inaczej niż np. przy bólach zwyrodnieniowych, najczęściej nie przynoszą ulgi. U chorego obserwuje się też przewlekłe stany podgorączkowe.

Rozwój zmian w obrębie kości łączy się zwykle z powstawaniem miejscowych ropni. Tkanka odwapnia się i staje podatna na złamania, co może być przyczyną kompresyjnych (związanych ze zgnieceniem) złamań trzonów kręgosłupa albo patologicznych (następujących pod wpływem bardzo małej siły) uszkodzeń kości długich objętych procesem chorobowym.

Badania na gruźlicę

Badania na gruźlicę w przypadku zmian kostnych obejmują wykonanie diagnostyki obrazowej, która pokazuje ogniska zapalne w kościach (zatarcie struktury beleczkowej, odwapnienie, pogrubienie okostnej) oraz często powiązane z nimi ropnie. Przyczynę doprecyzowuje się zwykle dzięki badaniom mikrobiologicznym materiału pobranego z chorobowo zmienionego miejsca i testowi tuberkulinowemu.

Gruźlica – profilaktyka

Profilaktyka gruźlicy opiera się na kilku podstawowych elementach:

• szczepienia ochronne dzieci oraz (w rejonach zagrożonych gruźlicą) nieszczepionych wcześniej dorosłych,

• wczesne rozpoznawanie zachorowań i możliwie szybka izolacja prątkujących osób,

• kompleksowe, zgodne z przyjętymi schematami leczenie chorych, by nie dopuścić do powstawania lekoopornych szczepów prątków gruźlicy,

• branie pod uwagę gruźlicy w wątpliwych diagnostycznie przypadkach nawet w tych regionach, gdzie choroba wcześniej nie występowała (zachorowalność wzrasta w związku z dużą migracją ludności oraz szerzeniem się schorzeń ułatwiających przenoszenie i rozwój prątków).

Leczenie gruźlicy kości

W porównaniu z innymi bakteriami metabolizm prątków gruźlicy jest bardzo powolny, co oznacza, że leki do ich zwalczania muszą być stosowane przez bardzo długi, kilku-, kilkunastomiesięczny okres. Inaczej leczenie jest nieskuteczne. Ogniska zapalne lub ropnie kości czasami trzeba chirurgiczne usuwać lub też ortopedyczne zaopatrzyć uszkodzenia spowodowane przez chorobę – tak, by pacjent mógł odzyskać sprawność ruchową.