Glukagon na zasadzie przeciwieństwa odpowiada wraz z insuliną za gospodarkę węglowodanową. Jest szczególnie ważnym hormonem dla diabetyków, ponieważ zapobiega hipoglikemii za sprawą uwalniania glukozy z wątroby oraz mięśni do krwi.

Glukagon a insulina

Glukagon wraz z insuliną odpowiadają za zachodzące w organizmie przemiany węglowodanowe. Insulina jest wydzielana po spożyciu pokarmu, natomiast glukagon w sytuacji głodu lub znacznego wysiłku fizycznego. Insulina obniża poziom glukozy we krwi, natomiast glukagon stymuluje wzrost jej stężenia. Działanie obu hormonów warunkuje utrzymanie właściwej glikemii (poziomu cukru we krwi).

Glukagon – charakterystyka hormonu

Glukagon wytwarzany jest przez komórki alfa znajdujące się w wysepkach trzustkowych, zwanych także wyspami trzustkowymi lub wysepkami Langerhansa. Z wysepek trzustkowych za pośrednictwem żyły wrotnej trafia do wątroby, gdzie jest pochłaniany. Niewielka część hormonu przedostaje się do krwi, co umożliwia badanie jego poziomu. Glukagon jest polipeptydowym hormonem, który bierze udział nie tylko w syntezie glukozy i rozkładu glikogenu w glukozę, ale także w procesie przemiany i syntezy kwasów tłuszczowych.

Wskazania do badania poziomu glukagonu

Jak informują lekarze, badanie poziomu glukagonu jest przeprowadzane w podejrzeniu cukrzycy (niedocukrzenia lub łagodnej cukrzycy), guza trzustki, guza dwunastnicy oraz guza chromochłonnego nadnerczy. Wskazaniem do jego przeprowadzenia jest utrata masy ciała bez jasnych przyczyn, pełzający rumień nekrotyczny objawiający się wędrującą wysypką. Glukagon jest również odpowiedzialny za wydzielanie kalcytoniny oraz amin katecholowych, dlatego oznaczenie jego poziomu bywa przydatne w diagnostyce raka rdzeniastego tarczycy, a także guzów produkujących glukagon, zlokalizowanych w trzustce oraz tarczycy.

Badanie i normy glukagonu

Oznaczenie poziomu glukagonu polega na pobraniu próbki krwi z okolicy zgięcia (dołu) łokciowego. Do przeprowadzenia badania należy się odpowiednio przygotować, czyli stawić się na czczo na pobranie lub powstrzymać się od jedzenia przez około 8 godzin. Norma glukagonu wynosi nie więcej niż 150 ng/l. Wynik przewyższający wartości referencyjne jest podstawą do pogłębionej diagnostyki.

Co oznacza podwyższony poziom glukagonu?

Zwiększony poziom glukagonu może świadczyć o aktualnie trwających chorobach. Wśród nich wyróżnia się ketozę cukrzycową, przewlekłą niewydolność nerek, ostrą niewydolność nerek, marskość wątroby, a nawet nowotwory trzustki. Ponadto nieprawidłowy poziom glukagonu może być wywołany mnogą gruczolakowatością typu I, a także opornością na insulinę i cukrzycą typu 2. Glukagon powyżej normy jest związany z nadmiernym wydzielaniem takich substancji, jak: adrenalina, noradrenalina, cholecystokininy, acetylocholiny, oraz z nadmiernym stężeniem aminokwasów w osoczu. Z kolei niski poziom glukagonu spowodowany jest wzrostem produkcji mocznika, nadmiernym stężeniem wolnych kwasów tłuszczowych oraz kwasów ketonowych we krwi.

Glukagon u chorych na cukrzycę

Diabetycy zazwyczaj stosują glukagon w postaci zastrzyku w sytuacji poważnego niedocukrzenia. Taki stan wywołuje zbyt duża dawka insuliny lub niezjedzenie posiłku po jej podaniu. Glukagon jest szczególnie zalecany osobom stosującym insulinoterapię za pomocą pompy insulinowej lub pena, u których występuje spore ryzyko utraty przytomności w wyniku niedocukrzenia. Diabetycy stosują glukagon w formie zastrzyku. W aptekach są dostępne specjalne zestawy składające się ze strzykawki z wodą oraz fiolki z białym proszkiem. Tuż przed zastrzykiem należy wymieszać oba składniki. Nie wolno tego robić wcześniej, ponieważ glukagon w postaci roztworu jest aktywny jedynie przez kilka godzin, stąd jego występowanie w postaci półproduktów.

Zestawy z glukagonem są najczęściej zapakowane w charakterystyczne pomarańczowe pudełka. Zastrzyk powinien być podany w sytuacji ciężkiego niedocukrzenia z utratą przytomności. Glukagon w formie zastrzyku podawany jest domięśniowo i działa w ten sam sposób, jak naturalny odpowiednik, zmuszając wątrobę do wydzielania zapasów glukozy. Działanie widoczne jest w większości przypadków po mniej więcej 10–15 minutach od podania glukagonu. Aktywność zastrzyku wynosi ok. 1,5 godziny, dlatego osoba z epizodem hipoglikemii powinna zjeść posiłek i napić się, by uniknąć nawrotu objawów. Należy poinformować lekarza o każdym przebytym ataku hipoglikemii.

Bibliografia

1. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2009.

2. Hyla-Klekot L., Kokot F., Kokot S., Badania laboratoryjne. Zakres norm i interpretacja, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.

3. Strojek K., Diabetologia, Termedia, Poznań 2008.