Trzustka jest pojedynczym narządem położonym zaotrzewnowo w tzw. nadbrzuszu. Składa się z trzech części: głowy, trzonu i ogona. Sąsiaduje ze śledzioną i dwunastnicą, z którą jest połączona przez przewód trzustkowy główny. Ból trzustki jest często mylony z niestrawnością i często promieniuje w stronę kręgosłupa.

Trzustka – budowa

Trzustka jest stosunkowo niewielkim narządem ważącym od 60 do 125 g. Długość trzustki wynosi ok. 20 cm, a jej grubość zazwyczaj ok. 3 cm. Trzustka posiada nieregularny, miejscami wydłużony lub spłaszczony kształt i u zdrowego człowieka ma kolor jasnoróżowy. Narząd położony jest poprzecznie wobec osi długiej ciała, lekko w lewo od kręgosłupa. Można zlokalizować ją między pierwszym a drugim kręgiem lędźwiowym kręgosłupa. Głowę trzustki okala pętla dwunastnicy, a trzon i ogon sięgają wnęki śledziony. Trzustka produkuje sok trzustkowy, umożliwiający trawienie pokarmu. Uchodzi on poprzez przewód Wirsunga (przewód trzustkowy główny) mieszczący się na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera). W medycynie podkreśla się także możliwość istnienia dodatkowego przewodu (przewód Santoriniego). Zazwyczaj jego posiadanie nie wiąże się z dolegliwościami zdrowotnymi i nie zaburza pracy trzustki.

Zobacz nasz film i dowiedz się jakie funkcje w organizmie spełnia trzustka

Funkcje trzustki – produkcja enzymów trzustkowych, hormony trzustkowe

Bez trzustki nie dochodziłoby do procesu trawienia w ludzkim organizmie. Blisko 80% masy tego narządu zajmują komórki pęcherzykowe wytwarzające sok trzustkowy, zawierający kluczowe dla trawienia pokarmów enzymy. Zdaniem lekarzy i naukowców 80% wszystkich enzymów produkowanych przez ten narząd to enzymy proteolityczne (trypsyna, chymotrypsyna, kaboksypeptydaza A i B, elastaza) umożliwiające trawienie białek. Enzymy lipolityczne (lipaza, fosfolipaza, estraza) są odpowiedzialne za trawienie tłuszczów. Trzustka ma także spory udział w trawieniu cukrów, dzieje się tak za sprawą amylazy, będącej enzymem hydrolitycznym soku trzustkowego. Amylaza przemienia spożytą skrobię w maltozę, maltotriozę oraz dekstryny. W ciągu doby trzustka produkuje ok. 1,5 – 3 litrów soku trzustkowego, który zawiera wspomniane enzymy trawienne oraz płyn zasadowy.

Drugą funkcją trzustki (wewnątrzwydzielniczą) jest produkcja hormonów. Wyspy trzustkowe (Langerhansa), które stanowią zaledwie ok. 2% masy całego narządu, wydzielają insulinę oraz glukagon. Hormony pozwalają utrzymać prawidłowy poziom cukru we krwi, a także regulują trawienie cukrów, tłuszczów oraz białek. Za regulację syntezy insuliny i glukagonu odpowiedzialna jest somatostatyna, która także jest wytwarzana w trzustce.

Choroby trzustki - rodzaje

Ze względu na pełnione funkcje, trzustka jest podatna na wiele zaburzeń i chorób, które mogą dotyczyć jej zewnątrzwydzielniczych, wewnątrzwydzielniczych lub obu funkcji. Należy pamiętać, że choroby dotykające cały narząd zawsze wywodzą się z zaburzeń czynności zewnątrzwydzielniczej (trawienia). Zdaniem lekarzy najczęstszymi chorobami trzustki są: ostre zapalenie trzustki (OZT), przewlekłe zapalenie trzustki (PZT), a także rak trzustki. Z zaburzeniami zewnątrzwydzielniczymi trzustki wiąże się również mukowiscydoza.

Co sprawia, że trzustka przestaje działać jak trzeba? Odpowiedź znajdziesz w filmie

Choroby trzustki – ostre zapalenie trzustki

Ostre zapalenie trzustki (OZT) rozwija się w niezmienionym chorobowo narządzie i wynika z przedwczesnej aktywacji enzymów trawiących białka, przez co dochodzi do trawienia i niszczenia komórek budujących trzustkę, a nierzadko także narządów sąsiadujących z nią (śledziona, dwunastnica).

Objawami ostrego zapalenia trzustki są najczęściej: silny i nagły ból brzucha pod żebrami lub w nadbrzuszu lub lewym górnym kwadrancie, wrażenie opasania brzucha, nudności wymioty, wysoka gorączka, szybka praca serca, napięcie powłok brzucha, rumieńce na twarzy, a w skrajnych przypadkach dochodzi do zaburzenia świadomości i żółtaczki.

Istnieje spora ilość przyczyn wywołujących OZT. Najczęściej dochodzi do niego w wyniku nadużywania alkoholu, uszkodzeń jamy brzusznej, chorób dróg żółciowych (kamica żółciowa), terapii lekami (sulfonamidy, moczopędne, przeciwzapalne, leki przeciwwirusowe, antybiotyki, przecwipadaczkowe, glikokortykosteroidy, cytostatyki). Ryzyko wystąpienia OZT wzrasta w przypadku wrodzonego zapalenia trzustki, świnki, zapalenia wątroby, AIDS, chorób autoimmunologicznych, zakażenia glistą ludzką, chorobach dwunastnicy, a także po przeszczepie trzustki. Leczenie OZT polega na usunięciu czynników wywołujących zapalenie, podaniu leków przeciwbólowych, intensywnym nawadnianiu oraz wyrównaniu zaburzeń elektrolitowych.

Jak wygląda leczenie chorej trzustki? Dowiesz się tego z naszego filmu

Choroby trzustki – przewlekłe zapalenie trzustki

PZT jest procesem zapalnym prowadzącym do nieodwracalnych zmian trzustki, najczęstszymi przyczynami są: nadużywanie alkoholu, nadużywanie niektórych lekarstw (np. fenacetyny), mutacje genetyczne, choroby autoimmunologiczne, nawracające ostre zapalenie trzustki, urazy, nadczynność przytarczyc i przewlekła niewydolność nerek. PZT objawia się m.in. poprzez stałe bóle brzucha (stałe lub nawracające), wzdęcia, wymioty, biegunkę, utratę masy ciała, tłuszczowe stolce i wyniszczenie organizmu, cukrzycę. Najpopularniejszymi metodami leczenia jest leczenie objawowe, przeciwbólowe, terapia substytucyjna enzymami trzustkowymi. Ważna jest zmiana nawyków- zaprzestanie palenia papierosów i picia alkoholu. Niekiedy w skrajnych przypadkach wykonuje się interwencje chirurgiczne.