Spożywane pokarmy w obrębie układu pokarmowego poddawane są działaniu czynników mechanicznych i chemicznych, mających na celu doprowadzenie spożywanych potraw do takiej postaci, która umożliwia ich wchłonięcie. Składnikami pokarmowymi są białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy, sole mineralne oraz woda. Pierwsze 3 grupy, czyli białka, tłuszcze i węglowodany, muszą zostać rozłożone do prostszych form – aminokwasów, kwasów tłuszczowych i cukrów prostych, by móc zostać wchłonięte i spożytkowane odpowiednio przez organizm.
Enzymy trawienne w ślinie
Pierwszym etapem trawienia jest przejście pokarmu przez jamę ustną i przełyk. Tu pokarm zostaje wstępnie rozdrobniony zębami. Kiedy jedzenie styka się z błoną śluzową jamy ustnej, na drodze odruchu bezwarunkowego dochodzi do wydzielania śliny. Ślina, a także inne soki trawienne bogate w enzymy trawienne wydzielane są często już na sam widok bądź zapach pokarmu, choć to już związane jest z odruchem warunkowym organizmu. W jamie ustnej wytwarzane jest nawet 1,5 l śliny na dobę. Dzieje się tak za sprawą ślinianek. Ślina zawiera enzym trawiący wielocukry – alfa-amylazę ślinową oraz mucyny (są to glikoproteiny ułatwiające formowanie kęsów).
Enzymy trawienne w żołądku
Żołądek ma za zadanie gromadzić, trawić i wyjaławiać spożywane pokarmy. Ta część pokarmu, która trafia do żołądka jako ostatnia, ląduje w jego środkowej części i nie ma styczności bezpośrednio z błoną śluzową żołądka. Dalej jest poddawana działaniu enzymu trawiennego ze śliny, czyli alfa-amylazy. Dopiero kiedy pokarm zetknie się z sokiem żołądkowym, który zawiera enzymy trawienne specyficzne dla żołądka, sole mineralne, wodę, kwas solny, zaczyna się właściwe trawienie. W głównych komórkach błony śluzowej żołądka znajdują się ziarnistości zawierające pepsynogen, czyli nieczynny enzym, który pod wpływem kwasu solnego zmienia się w pepsynę. Jest ona enzymem trawiennym rozkładającym duże cząsteczki białek na mniejsze, tzw. polipeptydy. Działanie pepsyny polega na rozrywaniu wiązań peptydowych w cząsteczkach białek. Ostatecznie tworzą się krótkie i długie łańcuchy polipeptydowe.
Enzymy trawienne w jelicie cienkim
Jelito cienkie jest bardzo ważnym odcinkiem przewodu pokarmowego, ponieważ zachodzą w nim procesy trawienia pokarmu do najprostszych form, a także ich wchłanianie do krwi. Do procesów trawiennych w jelicie cienkim przyczyniają się enzymy trawienne zawarte w soku jelitowym, trzustkowym oraz żółci.
Początkowym odcinkiem jelita cienkiego jest dwunastnica. Występują w niej gruczoły dwunastnicze podśluzówkowe, które wydzielają gęsty śluz chroniący błonę śluzową dwunastnicy przed działaniem kwaśnej treści żołądkowej, a także gruczoły jelitowe, które wytwarzają sok jelitowy. Zawiera on następujące enzymy trawienne:
- lipazę – rozkładającą tłuszcze do kwasów tłuszczowych i glicerolu,
- aminopeptydazy – rozkładające polipeptydy do najprostszych form – aminokwasów,
- enzymy trawienne rozkładające wielocukry do jednocukrów,
- enzymy rozkładające kwasy nukleinowe do pentozy, zasad purynowych i piramidowych oraz kwasu fosforowego.
Drugim elementem koniecznym do odpowiedniego procesu trawienia w jelicie cienkim jest sok trzustkowy. Wydzielany jest przez zewnątrzwydzielniczą część trzustki, a następnie przez przewód trzustkowy trafia do dwunastnicy. Dziennie człowiek wytwarza około 2 l soku trzustkowego. W jego skład wchodzą:
- enzymy trawiące białka: trypsynogen, chymotrypsynogen, elastazy, karboksypeptydazy,
- enzymy trawiące tłuszcze: lipaza, fosfolipaza i esterazy,
- enzymy trawiące wielocukry: amylaza trzustkowa.
W dwunastnicy wydzielana przez błonę śluzową enterokinaza aktywuje trypsynogen, przekształcając go w aktywny enzym – trypsynę. Proces ten wpływa dalej na przekształcenie chymotrypsynogenu w chymotrypsynę. Do dwunastnicy trafia również żółć z wątroby. Zawarte w niej kwasy halogenowe są naturalnym detergentem pozwalającym na proces emulgacji tłuszczów. Emulgacja jest procesem polegającym na rozbijaniu jednolitej masy na drobne cząsteczki, co ułatwia proces ich trawienia.
Suplementacja enzymów trawiennych
Aby składniki pokarmowe zostały wchłonięte, konieczne jest ich odpowiednie strawienie. Jeśli upośledzone jest wydzielanie któregokolwiek z wyżej wymienionych enzymów trawiennych, dochodzi do zaburzeń wchłaniania, a tym samym do niedoborów pokarmowych. Szczególnie dotyczy to upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki. Predysponują do tego stany:
- przewlekłe zapalenie trzustki,
- niedrożność przewodu trzustkowego lub żółciowego.
Skutkuje to zaburzeniami trawienia i wchłaniania, wobec czego zaleca się w takich stanach często suplementację enzymów trzustkowych.
Jak działa układ pokarmowy? Dowiesz się tego z naszego filmu