Encefalopatia wątrobowa wynika najczęściej z marskości wątroby, a co za tym idzie, z neurotoksycznego działania związków wytwarzanych w organizmie, które nie mogą ulec detoksykacji poprzez zaburzenie funkcji wątroby. Jedną z takich substancji jest amoniak, który zaburza między innymi przewodnictwo nerwowe oraz powoduje obrzęk mózgu. Jest on wytwarzany przez patogenną florę jelitową, a następnie dociera do krwi z pominięciem wątroby w stanach uszkodzenia tego narządu. Szkodliwy wpływ na układ nerwowy i rozwój encefalopatii wątrobowej mają też inne substancje powstające w organizmie, zwłaszcza neurotoksyny (mangan, kwasy tłuszczowe, fenole, merkaptany) oraz tzw. fałszywe neuroprzekaźniki, czyli β-fenyloetyloamina i oktopamina.

Encefalopatia wątrobowa – rokowania

Encefalopatia wątrobowa występuje u osób z ostrym lub przewlekłym ciężkim upośledzeniem czynności wątroby. Może zaatakować w każdym wieku, ale zwiększony odsetek chorych z objawami rejestruje się w grupie powyżej 50. roku życia, zwykle jest to związane z postępującą marskością wątroby, czyli najpowszechniejszym czynnikiem ryzyka w przypadku encefalopatii wątrobowej.

W przewlekłej postaci encefalopatii wątrobowej rokowania nie są najlepsze, przede wszystkim ze względu na zwykle zaawansowaną marskość wątroby. Jedną z możliwych opcji terapeutycznych jest regularne i długotrwałe stosowanie leków, które zmniejszają ryzyko wystąpienia hiperamonemii, czyli zaburzenia metabolicznego charakteryzującego się zwiększonym ponad dopuszczalny poziom stężeniem amoniaku w surowicy krwi, co skutkuje poważnymi zaburzeniami neuropsychiatrycznymi.

Encefalopatia wątrobowa we wczesnym stadium jest odwracalna, oczywiście przy odpowiednio prowadzonej terapii. Skutkiem zbyt późno podjętego leczenia jest narastanie schorzenia, co może prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych i obrzęku mózgu.

Zobacz także: Gdzie jest wątroba? Jak rozpoznać stan chorobowy?

Lekarze podkreślają, że osoby z encefalopatią wątrobową należy traktować jak problem społeczny, ponieważ wiele z nich, często będących nieświadomymi choroby, prowadzi normalną aktywność zawodową, np. prowadząc pojazdy, obsługując maszyny czy kierując ruchem, stwarzając przez swoje dolegliwości (m.in. zmniejszoną szybkość reagowania) bardzo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa, swojego i innych ludzi.

Encefalopatia wątrobowa – objawy

U 60–70% chorych encefalopatia wątrobowa przybiera początkowo postać utajoną, jej zwiastunami są zwykle zaburzenia zachowania (niepokój, zmieniony rytm dobowy), świadomości (senność) i pamięci, obserwuje się także spowolnienie psychofizyczne (problemy z koncentracją, osłabiona reakcja na bodźce, zmniejszony refleks).

Ze względu na nasilenie encefalopatii wątrobowej wyróżnia się pięć stadiów zaburzeń świadomości według Conna:

• 0 – prawidłowy stan chorego;
  
• 1 – zaburzenia koncentracji i rytmu dobowego, lęk, apatia, pobudzenie, euforia;
  
• 2 – zaburzenia osobowości, zachowania, orientacji i funkcji poznawczych;
  
• 3 – reakcja tylko na silne bodźce bólowe, znaczne zaburzenia świadomości, urojenia, pobudzenie;
  
• 4 – brak reakcji na bodźce zewnętrzne, brak reakcji źrenic na światło, stan śpiączki.
  

Encefalopatia wątrobowa – dieta

Chorym z encefalopatią wątrobową zaleca się stosowanie probiotyków, które wykazują pozytywny wpływ na środowisko mikrobiologiczne oraz błonę śluzową jelita. Rekonstrukcja fizjologicznej flory jelitowej jest skutecznym sposobem na co najmniej częściową eliminację czynników pogłębiających stan encefalopatii.

Należy natomiast ograniczyć spożycia białka zwierzęcego, ze względu na obecność w nim dużej ilości tzw. aminokwasów aromatycznych. Wskazane są natomiast białka roślinne.

Encefalopatia wątrobowa – leczenie

Encefalopatia wątrobowa nie jest łatwa do zdiagnozowania, zwykle w tym celu wykorzystywane są testy neurofizjologiczne i neuropsychometryczne. Aby określić stopień nasilenia choroby, pacjent może zostać poddany ćwiczeniom typu: łączenie punktów, labirynt czy gwiazdy, ewentualnie oceniony według skali CHESS (polega na odpowiedzi na kilka pytań, np. jaki jest dzień tygodnia).

By wykryć encefalopatię wątrobową wykonuje się również badania laboratoryjne: stężenia amoniaku we krwi, enzymów wątrobowych, stężeń elektrolitów (głównie sodu oraz potasu). W diagnostyce encefalopatii wątrobowej przydatne jest badanie EEG (zapis bioelektrycznej aktywności mózgu), ponieważ w przebiegu choroby dochodzi do wystąpienia odchyleń w zapisie EEG, np. wyładowań napadowych i pojawiania się fal trójfazowych.

W leczeniu encefalopatii wątrobowej na pierwszy plan wysuwa się usunięcie (o ile to możliwe) przyczyny zaostrzenia niewydolności wątroby. W przypadku ostrej niewydolności wątroby konieczna może okazać się intensywna terapia na oddziałach specjalistycznych. Rokowanie u takich chorych jest z reguły niepomyślne i uzależnione od wielu czynników, w tym od stopnia odwracalności uszkodzenia wątroby.

Leczenie encefalopatii wątrobowej ma na celu między innymi uzyskanie prawidłowego stężenia amoniaku we krwi, czyli zmniejszyć jego wytwarzanie, równolegle zwiększając metabolizm. Często potrzebne są działania zmniejszające obrzęk mózgu oraz regulujące funkcjonowanie nerek, by uniknąć zespołu wątrobowo-nerkowego. Najbardziej skuteczną metodą w leczeniu przewlekłej encefalopatii wątrobowej jest jednak przeszczepienie wątroby.