Inhibitory pompy protonowej w praktyce klinicznej są stosowane w Polsce od lat 90. Wiele badań potwierdziło ogromną skuteczność tej grupy leków w terapii licznych schorzeń. Jednakże ich długotrwałe przyjmowanie może doprowadzić do pojawienia się skutków ubocznych. Dlatego też leki te powinny być stosowane zgodnie ze wskazaniami i wypracowanymi algorytmami postępowania. W przypadku leczenia przewlekłego powinna być stosowana możliwie najmniejsza skuteczna dawka.

Czym są inhibitory pompy protonowej?

Inhibitory pompy protonowej IPP (ang. proton pump inhibitors) to grupa leków powszechnie uznawana za skuteczną i bezpieczną, mająca szerokie zastosowanie w leczeniu chorób zależnych od wydzielania kwasu solnego w żołądku. Inhibitory pompy protonowej to leki, które wykorzystywane są w procesie terapeutycznym schorzeń takich choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, refluks żołądkowo–przełykowy, dyspepsja rzekomowrzodowa, refluksowe zapalenie przełyku i zespół Zollingera–Ellisona. Podkreśla się także ich rolę w procesie eradykacji Helicobacter pylori.

W ostatnich latach dramatycznie wzrosło zużycie IPP w lecznictwie. Obecnie należą one do najczęściej przepisywanych leków na świecie. Przyczyniła się do tego ich niska cena, duża skuteczność i niewielka liczba działań niepożądanych.

Skutki uboczne stosowania inhibitorów pompy protonowej

Inhibitory pompy protonowej stosowane krótkotrwale są lekami dobrze tolerowanymi, zwykle nie powodują działań niepożądanych. Jednakże mimo potwierdzonego licznymi badaniami pozytywnego wpływu na ludzki organizm inhibitor pompy protonowej, podobnie jak inne leki, mogą powodować skutki uboczne. Należy podkreślić, że poważniejsze działania niepożądane zdarzają się bardzo rzadko, czyniąc z IPP dość bezpieczną grupę leków.

Najczęściej stwierdzanym powikłaniem jest zahamowanie produkcji kwasu solnego przez komórki okładzinowe. W konsekwencji może dojść do rozwoju hipochlorhydrii, czyli stanu, w którym pH soku żołądkowego mieści się w granicach 3,5–6,0, przy czym jego prawidłowa wartość na czczo powinna wynosić 1,3–2,5. Może się pojawić także wtórna hipergastrynemia, czyli nadmierne wytwarzanie i wydzielanie gastryny, która z kolei pobudza wydzielanie kwasu solnego. Może to spowodować hiperplazję (powiększenie) komórek ECL w żołądku i rozwój polipów o typie polipów dna żołądka. Sprzyja to wystąpieniu enteropatii, objawów dyspeptycznych i nadkwaśności.

Zobacz nasz film i dowiedz się jak działa układ pokarmowy

Długotrwałe przyjmowanie leków takich jak inhibitory pompy protonowej może powodować upośledzenie żołądkowej bariery przeciwbakteryjnej, a także zwiększyć ryzyko zapalenia płuc i jelita grubego, biegunki bakteryjnej, infekcji Clostridium difficile oraz wywołanych przez bakterie: Salmonella, Campylobacter jejuni, Escherichia coli, Vibrio cholerae i Listeria. Zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka występuje u około 5% chorych leczonych IPP. Długotrwałe stosowanie tych leków zwiększa ryzyko wystąpienia samoistnego bakteryjnego zapalenia otrzewnej (SBZO). Ponadto jest czynnikiem predysponującym do złamania szyjki kości udowej i kości kręgosłupa oraz rozwoju osteoporozy. Badania wykazały wpływ IPP na zmniejszenie gęstości mineralnej kości i częstość występowania złamań niskoenergetycznych na skutek zmniejszenia wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego.

Niepożądane działanie inhibitorów pompy protonowej

Przewlekła terapia IPP zwiększa ryzyko wystąpienia istotnych działań ubocznych, które niekiedy mogą zmuszać do jej przerwania. Inhibitory pompy protonowej mogą wywołać objawy wynikające z immunosupresji, czyli hamowania procesu wytwarzania przeciwciał i komórek odpornościowych. Niebezpieczne są także konsekwencje wynikające z nadwrażliwości na leki. Dolegliwości mogą obejmować bóle i zawroty głowy, biegunkę, parestezje, zaparcia, nudności, zaburzenia snu i równowagi, złe samopoczucie, zmęczenie i zmiany skórne, takie jak osutka, świąd, pokrzywka i rumień.

Skąd się biorą wrzody żołądka? Dowiesz się tego z naszego filmu

Powikłania po długotrwałym zażywaniu inhibitorów pompy protonowej obejmują zaburzenia wchłaniania, a w konsekwencji niedobory składników pokarmowych, takich jak witaminy (C i B12) i minerały (wapń, żelazo). Może się rozwinąć zwłaszcza hipomagnezemia, czyli stan znacznie obniżonego poziomu magnezu w organizmie. Z kolei zwiększa się m.in. wchłanianie digoksyny i antagonistów witaminy K.

Groźne objawy uboczne IPP są niezwykle rzadkie i obejmują ostre zapalenie wątroby oraz ostre śródmiąższowe zapalenie nerek. Ryzyko rozwoju nowotworu w wyniku długotrwałej terapii tymi lekami jest bardzo małe. Badania biochemiczne krwi mogą wykazać niewielki wzrost aktywności aminotransferaz, czyli enzymów uczestniczących w metabolizmie aminokwasów. Niektórzy badacze donoszą, że wieloletnie stosowanie IPP podnosi częstości występowania zawałów serca i ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych.

Inne powikłania związane z przyjmowaniem inhibitorów pompy protonowej IPP mogą sporadycznie powodować przemijające splątanie, halucynacje, pobudzenie, agresję, czarne zabarwienie języka, zapalenie jamy ustnej, drożdżycę przewodu pokarmowego, wypadanie włosów, osłabienie siły mięśniowej oraz bóle stawowe i mięśniowe. Wieloletnia terapia predysponuje do zapalenia trzustki oraz zwiększenia stężenia cholesterolu i trójglicerydów. Mogą się pojawić także: nadmierna potliwość, jadłowstręt, zaburzenia smaku i impotencja.

Jak wygląda leczenie choroby wrzodowej? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie

Bibliografia:

1. Wocial T., O czym warto pamiętać, stosując przewlekle inhibitory pompy protonowej?, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2013, 9(2), s. 126–132.

2. Stedman C.A.M., Barclay M.L., Review article: comparison of the pharmacokinetics, acid suppression and efficacy of proton pump inhibitors, “Alimentary Pharmacology &Therapeutics”, 2000, 14, s. 963–978.

3. Geevasinga N., Coleman P.L., Webster A.C., Proton pump inhibitors and acute interstitial nephritis, “Clinical Gastroenterology and Hepatology”, 2006, 4, s. 597–604.

4. Wocial T., Inhibitory pompy protonowej w chorobie refluksowej przełyku, „Medycyna Rodzinna”, 2007, 2, s. 26–29.

5. Kazberuk M., Brzósko S., Hryszko T., Naumnik B., Nadużywanie inhibitorów pompy protonowej i jego konsekwencje, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 2016, 70, s. 1112–1116.

6. Fraser L.A., Leslie W.D., Targownik L.E. i wsp. The effect of proton pump inhibitors on fracture risk: report from the Canadian Multicenter Osteoporosis Study, “Osteoporosis International”, 2013, 24, s. 1161–1168.

7. Stadnicki A., Kowalska-Pawełek A., Wskazania i bezpieczeństwo stosowania inhibitorów pompy protonowej, „Anestezjologia i Ratownictwo”, 2009, 3, s. 67–72.

8. Szymczyk H., Bezpieczeństwo terapii inhibitorami pompy protonowej, „Lek w Polsce”, 2015, 25(9), s. 44–52.