Witamina B12 należy do substancji niezbędnych dla człowieka i musi być codziennie dostarczana organizmowi w odpowiednich ilościach z pożywieniem. Na niedobór witaminy B12 narażone są szczególnie ciężarne kobiety, dzieci, osoby w wieku podeszłym i uzależnione od alkoholu. Niedobór witaminy B12 może doprowadzić nawet do zagrożenia życia.
Czym spowodowany jest niedobór witaminy B12?
Niedobór witaminy B12 ma rozmaite przyczyny. Częstymi determinantami tej hipowitaminozy są niedostateczna podaż B12 w codziennym pożywieniu (dieta wegetariańska), nieprawidłowe odżywianie i upośledzone wchłanianie kobalaminy z pokarmów. Niedobór witaminy B12 może być wrodzony lub być skutkiem nieprawidłowości czynnika wewnętrznego Castle'a, co może być wynikiem reakcji autoimmunologicznej skierowanej przeciwko komórkom okładzinowym (w chorobie Addisona-Biermera), stanu po gastrektomii (całkowita lub prawie całkowita resekcja żołądka) lub stosowania leków z grupy antagonistów receptora H2 (leki przeciwhistaminowe). Do hipowitaminozy B12 może doprowadzić także zażywanie leków, jak metformina, kwas acetylosalicylowy, kolchicyna, podtlenek azotu, kwas p-aminosalicylowy, sulfasalazyna i inhibitory pompy protonowej (omeprazol, pantoprazol, lansoprazol).
Do jakich problemów może doprowadzić niedobór witaminy B12? W poniższym filmie wyjaśnia to Urszula Somow, dietetyk
Innymi przyczynami niedoboru witaminy B12 są:
- zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka,
- schorzenia jelit przebiegające z zespołem złego wchłaniania, jak stan po wycięciu jelita krętego,
-
niedoczynność tarczycy,
- zespół rozrostu bakteryjnego,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- przewlekłe zapalenie trzustki,
-
celiakia,
- zwiększenie zużycia witaminy B12 w przebiegu zakażeń tasiemcem (bruzdogłowcem szerokim),
- zespół Zollingera i Ellisona,
- niedobór transkobalaminy II.
Jakie objawy powoduje niedobór witaminy B12?
Niedobór witaminy B12 manifestuje się jako złożony zespół chorobowy. Powoduje przede wszystkim objawy psychiczne i neurologiczne. Odpowiada za ciągłe zmęczenie, ospałość, apatię, ogólne osłabienie, nadmierną nerwowość, rozdrażnienie, problemy z pamięcią i silne bóle głowy. Niedobór witaminy B12 związany jest z depresją. Niekiedy sygnałem braku B12 są afty w jamie ustnej i plamy na języku. Błony śluzowe ulegają wysuszeniu i bledną, zwłaszcza w okolicy gardła i nosa. Pojawiają się bolesne owrzodzenia w kącikach ust. Hipowitaminoza B12 predysponuje do choroby Alzheimera, osteoporozy i chorób nowotworowych. Powoduje podwyższenie poziomu homocysteiny, co przyczynia się do rozwoju miażdżycy, która zwiększa ryzyko zawału i udaru mózgu. Niedostateczna podaż kobalaminy zwiększa podatność DNA na uszkodzenia i sprzyja chorobom neurologicznym (ataksja, porażenie kończyn, zapalenie wielonerwowe, letarg). Pojawiają się: zażółcenie białkówek, parestezje rąk i nóg, kłucie opuszek palców stóp, utrata czucia wibracji i czucia głębokiego, uszkodzenie sznurów bocznych i tylnych, niestabilność chodu, osłabienie wzroku, wzmożenie bądź osłabienie odruchów ścięgnistych, otępienie, zaburzenia nastroju i halucynacje. W konsekwencji hipowitaminozy B12 skóra traci blask i kolor, a włosy i paznokcie stają się słabe i łamliwe. Niedostateczna ilość tej witaminy powoduje nadmierną duszność (nawet po niewielkim wysiłku) i brak apetytu.
Niedobór witaminy B12 u dzieci może doprowadzić do problemów ze wzrostem i z dojrzewaniem. Czasem występuje u dzieci w wieku 5–6 lat, gdyż jest to okres, w którym wyczerpaniu mogą ulec zasoby B12 zgromadzone w wątrobie podczas życia płodowego. Sytuacja ta nie powinna wystąpić, gdy nastąpi prawidłowe rozszerzenie diety dziecka o mięso, ryby, jaja, mleko i przetwory mleczne.
Niedobór witaminy B12 – sprawca niedokrwistości
Niedobór witaminy B12 najczęściej prowadzi do anemii, czyli niedokrwistości megaloblastycznej, a nierzadko do anemii złośliwej. Witamina B12, obok kwasu foliowego i żelaza, jest niezbędna do wytwarzania erytrocytów. Przy jej niedoborze czerwone krwinki nie dojrzewają w sposób właściwy. Objawy niedokrwistości to m.in. pieczenie języka, utrata smaku, zaparcia lub biegunki, parestezje rąk i stóp, objaw Lhermitte’a, drętwienie kończyn, zaburzenia chodu, zaburzenia oddawania moczu i zaburzenia pamięci.
Niedobór witaminy B12 – leczenie
Za normę witaminy B12 podaje się 148–740 pmol/l (200–1000 ng/l) w osoczu, niedobór natomiast rozpoznawany jest przy wartości niższej niż 89 pmol/l (120 ng/l). Pożądany poziom witaminy B12 w surowicy i redukcję objawów jej niedoboru uzyskuje się dzięki spożywaniu produktów bogatych w kobalaminę i specjalnych suplementów diety w postaci kapsułek. Głównym źródłem witaminy B12 jest mięso. Jej największą ilość zawierają podroby, jak wątroba i nerki, a także mięso wołowe, drobiowe, ryby i owoce morza. Jej doskonałym źródłem są także produkty poddawane fermentacji, jak mleko czy sery.
Niedobór kobalaminy może wynikać także z niewystarczającej liczby produktów bogatych w kwas foliowy w diecie. Niezbędne jest zatem uzupełnianie witaminy B9 poprzez spożywanie produktów, takich jak pomarańcze, brokuły, brukselka, nasiona roślin strączkowych, szpinak, pszenicy, orzechów, nasion słonecznika. Jeśli przyczyną hipowitaminozy jest brak czynnika wewnętrznego, witaminę B12 podaje się poprzez zastrzyki domięśniowe w dawkach ustalonych indywidualnie przez lekarza.
Bibliografia:
- Mziray M., Domagała P., Żuralska R., Siepsiak M., Witamina B12 – skutki niedoboru, zasadność terapii i suplementacji diety u osób w wieku podeszłym, „Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu”, 2016, 3(48), s. 295–301.
- Carmel R., Efficacy and safety of fortification and supplementation with vitamin B12: biochemical and physiological effects, „Food and Nutrition Bulletin”, 2008, 29(2), s. 177–187.
- Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa, PZWL, 2016.
- Kośmider A., Czaczyk K., Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania, „Żywność, Nauka, Technologia, Jakość”, 2010, 5(72), s. 17–32.
- Zboch M., Gwizdak-Siwkowska B., Serafin J., Śmigórski K., Tyfel P., Leszek J., Niedobór witaminy B12 jako czynnik rozwoju procesu otępiennego, „Medycyna Rodzinna”, 2010, 1, s. 14–19.
- Zabrocka K., Wojszel Z.B., Niedobór witaminy B12 w wieku podeszłym – przyczyny, następstwa, podejście terapeutyczne, „Geriatria”, 2013, 7, s. 24–32.