Zespół Waardenburga jest najczęstszym znanym podłożem niedosłuchu syndromicznego. Przyczyną choroby jest uszkodzenie genów związanych z komórkami barwnikowymi skóry. Wyróżnia się 4 typy zespołu Waardenburga, dla których zidentyfikowano odrębne defekty genetyczne i wykazujące pewne odrębności przebiegu klinicznego. Mianowicie za zespół Waardenburga odpowiadają mutacje w genach: PAX3 (typ I i III), MITF i SNAI2 (typ II), EDNRB i EDN3 (typ IV), SOX10 (typ II i IV).
Czym jest zespół Waardenburga?
Zespół Waardenburga (ang. Waardenburg syndrome) to grupa uwarunkowanych genetycznie zespołów wad, które łączy kilka wspólnych objawów, takich jak: plamy bielacze na skórze (umiejscowione zwłaszcza na kończynach, brzuchu i klatce piersiowej), różnego stopnia niedosłuch czuciowo-nerwowy (stanowi około 3% przypadków wrodzonej utraty słuchu), jasne i niekiedy różnobarwne tęczówki (tzw. heterochromia oczu, z częstym występowaniem szafirowego oka) i jedno białe pasmo włosów. Zespół Waardenburga został opisany po raz pierwszy w grudniu 1948 roku przez holenderskiego okulistę i genetyka – Petrusa Johannesa Waardenburga.
Dziedziczenie zespołu Waardenburga
Choroba dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący typy I i II lub recesywny typy III i IV. Za jej powstanie odpowiadają mutacje w genach kodujących czynniki transkrypcyjne (białko wiążące DNA na obszarze promotora lub sekwencji wzmacniającej w specyficznym miejscu lub regionie, regulujące proces transkrypcji, czyli syntezy RNA na matrycy DNA) wpływające na migrację melanocytów (komórki pigmentowe wytwarzające melaninę) w embriogenezie.
Najczęściej obserwuje się zmiany wywołane przez mutację w genie PAX3, zwłaszcza mutację heterozygotyczną, która odpowiada za zespół Waardenburga typu I. Szacuje się, że ta postać choroby występuje z częstością 1 na 20000–40000 osób. Populacją w sposób szczególny dotkniętą tą chorobą są Kenijczycy. W przypadku mutacji w obydwu kopiach genu PAX3 powstaje ciężka postać schorzenia – zespół Waardenburga typu IV. Niektóre badania sugerują, że zaawansowany wiek ojca zwiększa szansę na spontaniczną mutację powodującą typ I choroby.
Typy zespołu Waardenburga
Na podstawie wieloletnich badań zostało wyodrębnionych kilka typów zespołu Waardenburga, dla których zidentyfikowano różne defekty genetyczne. Wyróżnia się:
- zespół Waardenburga typ I, czyli WS1, za który odpowiada uszkodzenie genu PAX3 położonego na chromosomie 2 q35;
- zespół Waardenburga typ IIA, czyli WS2A, za który odpowiada uszkodzenie genu MITF położonego na chromosomie 3 p14.1–p12.3;
- zespół Waardenburga typ IIB, czyli WS2B, który związany jest z mutacją niezidentyfikowanego genu na chromosomie 1p21–p13.3;
- zespół Waardenburga typ IIC, czyli WS2C, który związany jest z mutacją niezidentyfikowanego genu na chromosomie 8p23;
- zespół Waardenburga typ IID, czyli WS2D, za który odpowiada uszkodzenie genu SNAI2, zwanego także SLUG, położonego na chromosomie 8q11;
- zespół Waardenburga typ IIE, czyli WS2E, który związany jest z mutacją genu SOX10 zlokalizowanego na chromosomie 22q13.1;
- zespół Waardenburga typ III, czyli WS3, znany też jako zespół Kleina-Waardenburga, za który odpowiada uszkodzenie genu PAX3 położonego na chromosomie 2q35;
- zespół Waardenburga typ IV, czyli WS4, znany też jako zespół Waardenburga-Shaha i choroba Waardenburga-Hirschsprunga, za który odpowiada uszkodzenie genów EDNRB na chromosomie 22q13, EDN3 na chromosomie 20q13.2-q13.3, SOX10 na chromosomie 13q22.
Objawy dodatkowe w zespole Waardenburga
Poszczególne typy zespołu Waardenburga wykazują pewne odrębności przebiegu klinicznego. Mogą dawać następujące objawy:
- typ I – hiperteloryzm oczny (zwiększona odległość między wewnętrznymi kącikami oczu, czemu nierzadko towarzyszą płytsze oczodoły), skrócona szpara powiekowa (łac. blepharophimosis, co oznacza stulejkę powiekową), szeroka i wysoka nasada nosa z wydatną kolumienką i hipoplastycznymi skrzydełkami, obecność brwi w linii pośrodkowej twarzy (tzw. synophrys lub zrośnięte brwi), skrócenie rynienki podnosowej;
- typ II – przedwczesne siwienie (przed 30 rokiem życia);
- typ III – nieprawidłowości kończyn górnych;
- typ IV – stwierdza się chorobę Hirschsprunga, która jest wrodzonym zaburzeniem czynnościowym motoryki przewodu pokarmowego wynikającym z braku zwojów nerwowych w jelitowym splocie nerwowym; zaczyna się od wewnętrznego zwieracza odbytu i rozciąga się proksymalnie na różnej długości jelita.
Na czym polega leczenie zespołu Waardenburga?
Rozpoznanie zespołu Waardenburga opiera się przede wszystkim na stwierdzeniu obecności większych i mniejszych objawów klinicznych oraz na wynikach badań genetycznych. Leczenie zespołu Waardenburga skupia się na łagodzeniu problemów ze słuchem. W tym celu stosowane są aparaty słuchowe i prowadzona jest terapia wspomagająca rozwój mowy, komunikacji i funkcji poznawczych. W przypadku zaburzeń barwnikowych nie ma konieczności prowadzenia terapii, ale część chorych niweluje defekty estetyczne za pomocą różnych produktów kosmetycznych do koloryzacji siwych włosów lub ujednolicania odcienia skóry. Rozległe zmiany barwnikowe na skórze należy chronić przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Z kolei problem różnego koloru oczu rozwiąże noszenie soczewek kontaktowych.
Bibliografia:
1. Cabała M., Śmigiel R., Przyczyny niedosłuchu symfonią tysiąca, W: Sochocka L., Wojtyłko A. (red.)., Problemy pediatrii w ujęciu interdyscyplinarnym, Opole, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa, 2013, s. 11-25.
2. Zelga M., Zelga P., Dziki A., Piaseczna-Piotrowska A., Choroba Hirschsprunga u dzieci i dorosłych – kompendium wiedzy dla chirurga ogólnego, „Nowa Medycyna”, 2017, 24(2), s. 59-72.
3. Otręba M., Miliński M., Buszman E., Wrześniok D., Beberok A., Hipomelanocytozy dziedziczne: rola genów PAX3, SOX10, MITF, SNAI2, KIT, EDN3 i EDNRB, “Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 2013, 67, s. 1109-1111.