Tyfus plamisty to choroba zakaźna wywołana przez bakterie. Na przestrzeni lat stała się przyczyną ciężkich epidemii, powodujących śmierć milionów ludzi. Ostatnie zachorowanie na dur plamisty w Europie odnotowano w latach 60. XX wieku. Tyfus jest jednak ciągle obecny w ubogich krajach Ameryki Południowej, Afryki i Azji, gdzie łącznie notuje się nawet kilka tysięcy przypadków w ciągu roku. Choroba jest przyczyną zmian w sercu, naczyniach krwionośnych, gruczołach dokrewnych i układzie nerwowym.

Czym jest tyfus plamisty?

Tyfus plamisty jest znany w nomenklaturze medycznej jako dur plamisty lub dur wysypkowy. Jest to ostra choroba zakaźna wywoływana przez bakterie Rickettsia provazeki. Zostały one odkryte w 1916 roku przez brazylijskiego lekarza i patologa Henrique da Rocha Limę, który nazwał je na cześć zmarłego na dur plamisty kolegi – austriackiego zoologa i parazytologa Stanislausa Provazeka.

Choroba rozwija się zwłaszcza wśród osób bezdomnych i schorowanych, które mają trudności z utrzymaniem higieny osobistej na właściwym poziomie. W 1971 roku dur plamisty został skreślony w Polsce z listy tzw. chorób kwarantannowych. Zachorowanie wiąże się z nabyciem tzw. odporności śródzakaźnej. Jednakże u osób o uszkodzonym układzie immunologicznym i w starszym wieku mogą pojawić się w przyszłości późne nawroty choroby.

Przenoszenie choroby

Do przenoszenia tyfusu zdolne są wszystkie wszy (zwłaszcza wesz odzieżowa) i pchły. Rocha Lima wykazał w swoich doświadczeniach, że riketsje namnażają się wewnątrz komórek jelita powyższych owadów i wydostają się stamtąd wraz z ich kałem i wymiocinami, po czym zostają wtarte w uszkodzony podczas drapania naskórek. Istnieją także doniesienia wskazujące, że chore insekty zarażają człowieka podczas samego ssania krwi. Znajdujące się na ubraniu riketsje mają zdolność do zakażania nawet przez 2–3 tygodnie.

Postacie duru plamistego

Wyróżnia się 2 postaci choroby:

• tyfus plamisty europejski – wywołany przez Rickettsia prowazekii, przenoszoną przez wszy ludzkie; prowadzi do epidemii;

• tyfus plamisty szczurzy – wywołany przez Rickettsia prowazekii varietas, przenoszoną przez pchły; ma charakter endemiczny.

Tyfus plamisty – objawy

Okres wylęgania choroby to około 2–3 tygodni, przy czym najczęściej czas ten wynosi 12 dni. Tyfus plamisty powoduje rozmaite objawy, wśród których wymienia się: dreszcze, podwyższoną temperaturę ciała (gorączka sięga nawet do 40°C i jest ciężka do zbicia), bóle i zawroty głowy, omamy, halucynacje, przyspieszony oddech, światłowstręt, kaszel i wzmożone pragnienie. Choremu doskwierają objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak uciążliwe nudności i wymioty, spadek masy ciała oraz zaparcia. Dochodzi do powiększenia śledziony i wątroby oraz zaczerwienienia oczu. Rozwija się obrzęk twarzy oraz drobna wysypka przybierająca postać plam i grudek, które pojawiają się po około 5 dniach po wystąpieniu pierwszych objawów. Zmiany początkowo pojawiają się na klatce piersiowej, a następnie rozprzestrzeniają się na resztę ciała i zmieniają się po kilku dniach w krwawe wybroczyny. Chory jest mocno osłabiony, rozbity i wyczerpany. Doświadcza silnego bólu pleców i kończyn. Mogą się pojawić zaburzenia pracy serca, przeczulica skóry, silne osłabienie wszystkich mięśni i niedowład języka. Chory ma obniżone ciśnienie tętnicze. Zdarzają się także przypadki śpiączki.

Jakie mogą być powikłania duru plamistego?

Nieleczona choroba lub niewłaściwie prowadzona terapia duru plamistego wiąże się z dużym ryzykiem powstania rozmaitych powikłań, wśród których wymienia się m.in.: opadowe zapalenie płuc, ropne zapalenie ślinianki przyusznej, zakrzepowe zapalenie żył i tętnic, zapalenie opłucnej, nerek czy opon mózgowych i mózgu. Ponadto powstające w naczyniach zakrzepy mogą predysponować do trudnych do wyleczenia zgorzeli kończyn. Śmierć w przebiegu zakażenia następuje najczęściej z powodu niewydolności narządowej lub zapalenia mózgu.

Na czym polega leczenie tyfusu plamistego?

Osoby, u których stwierdzono tyfus plamisty, kierowane są na leczenie w szpitalnym oddziale zakaźnym. Konieczne jest izolowanie chorych. Powszechnie stosuje się antybiotykoterapię. Podaje się przede wszystkim tetracykliny i chloramfenikol. Pomocne są środki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Duże znaczenie przypisuje się także odpowiednim warunkom, w których przebywa chory. Temperatura pomieszczenia nie powinna przekraczać 17°C. Objawy choroby łagodzą chłodzące kąpiele z nadmanganianem potasu. Wprowadza się specjalną dietę. W jadłospisie dominują: białe mięso, nabiał, warzywa i owoce. Chorzy powinni przykładać dużą wagę do higieny jamy ustnej, co znacznie zmniejszy ryzyko rozwoju powikłań w postaci zapalenia dziąseł i ślinianek przyusznych. Okres rekonwalescencji po przebyciu choroby może trwać nawet do 3 miesięcy.

Zapobieganie tyfusowi plamistemu

Niegdyś funkcjonujący kanon postępowania przeciwtyfusowego obejmował odwszawianie ludzi, izolację ognisk zakażenia oraz dezynfekcję rzeczy i domostw. Obecnie doskonałą metodą walki z tyfusem plamistym jest szczepionka przeciwtyfusowa. Została ona wynaleziona w latach 20. XX wieku przez polskiego biologa Rudolfa Stefana Weigla. Działania o charakterze profilaktycznym skupiają się także na zwalczaniu szczurów, myszy, wszy i pcheł. Ponadto należy przestrzegać zasad higieny osobistej.

Bibliografia:

1. Ciesielska M., Tyfus – choroba czasu pokoju i wojny, „Niepodległość i Pamięć”, 2016, 23(2), s. 93-113.

2. Puvacić Z., Beslagić E., Zvizdić S. i wsp., Eradication of typhus exanthematicus in Bosnia and Herzegovina, “Bosnian Journal of Basic Medical Sciences”, 2006, 6(1), s. 71-74.

3. Ciepierska A., Czerska M., Profesor Rudolf Stefan Weigl (1883-1957), „Postępy Mikrobiologii”, 2008, 47(4), s. 511-513.