Mimo że pierwsze doniesienia na temat świerzbu sięgają czasów starożytnych, to przypadłość ta pozostaje aktualnym problemem medycznym, szeroko rozpowszechnionym na całym świecie. Jest to zaraźliwa choroba pasożytnicza występująca w wielu odmianach, z których za najcięższą uważa się świerzb norweski. Dokładna diagnoza chorego opiera się na przeprowadzeniu badania mikroskopowego, które ukaże zlokalizowane w skórze roztocza świerzbowca. Materiałem do badania są zeskrobiny grudek lub nienaruszonych kanałów.

Czym jest świerzb norweski?

Świerzb to choroba zakaźna wywoływana przez świerzbowca – pasożyta należącego do gromady pajęczaków, który żywi się keratyną zawartą w warstwie rogowej naskórka. Jedną z mniej znanych jego odmian jest świerzb norweski. Jest to ciężka i bardzo rzadko występująca postać choroby, rozwijająca się w populacji osób immunoniekompetentnych. W środowisku medycznym określana jest też jako świerzb hiperkeratotyczny.

Na skórze osób chorych na świerzb norweski występuje ogromna liczba pasożytów. Podczas gdy w przebiegu innych odmian choroby stwierdza się przeważnie do kilkudziesięciu roztoczy na powierzchni skóry, w przebiegu świerzbu norweskiego na ciele mogą znajdować się miliony świerzbowców. Do zakażenia świerzbowcem dochodzi drogą kontaktu bezpośredniego z osobą chorą lub w sposób pośredni za pomocą przedmiotów (pościeli, ubrań, bielizny), na których znajdują się zapłodnione samice pasożyta.

Kogo dotyczy świerzb norweski?

Choroba może pojawić się w każdej grupie wiekowej przedstawicieli obu płci, ale świerzb norweski występuje w większości przypadków u osób z upośledzeniem układu odpornościowego, co następuje przede wszystkim w przebiegu zakażeń wirusowych (HIV), AIDS, tocznia trzewnego, reumatoidalnego zapalenia stawów i chorób nowotworowych. Podatne na zakażenie są także osoby poddane miejscowemu lub systemowemu leczeniu immunosupresyjnemu z powodu przeszczepu i leczone kortykosteroidami. Specjaliści donoszą, że choroba ta często pojawia się u ludzi przebywających w więzieniach i innych zakładach zamkniętych, w których panują bardzo niskie standardy higieny. Narażeni są również ludzie zaniedbani i wyniszczeni. Zakażeniom sprzyjają warunki panujące w sezonie jesienno-zimowym. Choroba dotyczy też częściej osób starszych i chorych psychicznie.

Świerzb norweski – objawy

Typowym objawem  świerzbu jest świąd. Jednak u części pacjentów z odmianą hiperkeratotyczną, świąd nie występuje, a u reszty jest słabo nasilone. Charakterystyczne jest zajęcie wałów paznokciowych, pobruzdowanie płytek paznokcia. Innymi charakterystycznymi objawami świerzbu norweskiego są zmiany rumieniowo-złuszczające z tworzeniem się hiperkeratotycznych łusek, przypominając łuszczycę. Oznacza to, że na ciele pojawiają się suche strupy, powodujące złuszczanie się naskórka. Łuski osiągają wielkość 0,3–1,5 cm. Po ich usunięciu pozostaje zaczerwieniona skóra.

Ponadto mogą się pojawić zmiany skórne o charakterze krwotocznym oraz liczne wykwity, które stanowią nory świerzbowcowe (świerzbowce drążą korytarze tylko w skeratynizowanych strukturach warstwy rogowej, tj. na powierzchni grzbietowej palców stóp i dłoni, na łokciach), grudki, nadżerki, przeczosy i plamy. Choroba może przypominać łuszczycę, wyprysk alergiczny i chłoniaka T skóry.

Lokalizacje zmian w świerzbie norweskim

Świerzb norweski jest jedyną postacią, która zajmuje okolicę międzyłopatkową i pojawia się na twarzy. Częstą lokalizacją zmian chorobowych są kolana, łokcie, nadgarstki, ramiona, pośladki, dłonie, stopy i owłosiona skóra głowy. Nieleczona i długo trwająca choroba może spowodować zajęcie skóry nawet na całym ciele.

Na czym polega leczenia świerzbu norweskiego?

Podczas leczenia świerzbu norweskiego osoby chore należy poddać izolacji, aby uniemożliwić rozprzestrzenianie się zakażeń. Leczenie skupia się na farmakoterapii. Największą popularnością w leczeniu świerzba cieszy się permetryna. Jest to syntetyczny pyretroid (środek używany do zwalczania owadów), który stosuje się miejscowo, w stężeniu 5%. Lek powoduje porażenie pasożyta, a w konsekwencji jego śmierć. Niestety w większości przypadków odmiany norweskiej, leczenie miejscowe okazuje się mało skuteczne. Oprócz leczenia miejscowego wskazane jest też stosowanie leczenia ogólnego iwermektyną (0,1–0,2 mg/kg jednorazowo lub dwukrotnie w odstępach tygodniowych) i leczenia złuszczającego.

Uciążliwe uczucie świądu zmniejszy aplikowanie kremu przeciwświerzbowego, który w przypadku świerzbu norweskiego powinno się także stosować na skórę głowy. Specjaliści zalecają, aby podczas terapii zadbać o odpowiedni poziom higieny osobistej – pamiętać o częstym myciu się oraz zmienianiu bielizny osobistej i pościelowej.

Bibliografia:

1. Korycińska J., Dzika E., Lepczyńska M. i wsp., Scabies: Clinical manifestations and diagnosis,”Polish Annals of Medicine”, 2015, 22(1), s. 63–66.

2. Hajdusianek W., Kamińska D., Hryncewicz-Gwóźdź A. i wsp., Severe scabies misdiagnosed as allergic reaction after kidney transplantation, "PrzypadkiMedyczne.pl”, 2017, 95, s. 445–448.

3. Salomon J., Szepietowski J., Zastosowanie permetryny w leczeniu świerzbu, „Dermatologia Kliniczna”, 2013, 15(3), s. 121-125.

4. Górkiewicz-Petkow A., Michałowska O., Petkow L., Świerzb – problemy diagnostyczne i terapeutyczne, „Medycyna Rodzinna”, 2009, 4, s. 70-74.

5. Almond D.S., Green C.J., Geurin D.M., Evans S., Lesson of the week: Norwegian scabies misdiagnosed as an adverse drug reaction, “BMJ”, 2000, 320, s. 35-36.

6. Omielan K., Babiżewska I., Szczerkowska-Dobosz A., Nowicki R., Ocena wiedzy na temat świerzbu wśród osób związanych ze służbą zdrowia, „Medycyna Rodzinna”, 2014, 1, s. 19-22.