Próchnica zębów to bakteryjna choroba zakaźna twardych tkanek zęba. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje próchnicy – pierwotną i wtórną. Drugi typ powstaje w obrębie wcześniej założonego wypełnienia. Uważa się go za przetrwałą formę próchnicowych zmian zębów. Próchnica wtórna bywa konsekwencją błędów popełnionych podczas opracowywania ubytku czy zastosowania materiału niskiej jakości.

Czym jest próchnica wtórna?

Próchnica wtórna to obok próchnicy pierwotnej podstawowa odmiana tego schorzenia. W przypadku próchnicy wtórnej (z łac. Caries secundaria) patologiczne zmiany rozwijają się w obrębie uprzednio założonego wypełnienia. Najczęściej stwierdza się ją na powierzchniach stycznych, gdzie płytka bakteryjna jest trudna do usunięcia. Uważa się ją za pierwotną zmianę próchnicową rozwijającą się przy brzegu istniejącego wypełnienia poniżej zalegania płytki bakteryjnej. Z kolei w próchnicy pierwotnej (z łac. Caries primaria) zmiany rozwijają się w zębie zdrowym lub na jego zdrowej powierzchni. Występują przeważnie na koronie zębów, w tym na powierzchniach żujących trzonowców. Rzadziej stwierdza się ich obecność na stycznych powierzchniach zębów bocznych i przednich. W ocenie rozległości próchnicy bierze się pod uwagę konsystencję (twardość), kolor zębiny i szkliwa oraz ubytek tkanek.

Za próchnicę odpowiada nie tylko niewłaściwa pielęgnacja zębów, ale także dieta. Jakie jedzenie powinno się wykluczyć z menu, zwłaszcza w przypadku dzieci? Odpowiedź na filmie:

Przyczyny powstania próchnicy wtórnej

Przyczyn powstawania próchnicy wtórnej jest wiele. Wśród najczęstszych wymienia się:

• błędy lekarskiej popełnione w trakcie opracowania i wypełniania ubytku,
• niską jakość materiałów do wypełnienia,
• brak szczelności brzeżnej wypełnień,
• odłamanie brzegów wypełnienia.

Istotną rolę odgrywa także częste spożycie węglowodanów i niedostateczna higiena jamy ustnej, które predysponują do rozwoju drobnoustrojów stanowiących składnik biofilmu bakteryjnego. Szczególne znaczenie wśród drobnoustrojów próchnicotwórczych mają paciorkowce.

Polecamy: Resekcja zęba – przebieg, wskazania, przeciwwskazania i powikłania

Jakie są rodzaje próchnicy wtórnej?

Specjaliści dokonali podziału próchnicy wtórnej na następujące rodzaje, w zależności od lokalizacji zmian patologicznych:

• próchnica wtórna zewnętrzna, zwana też powierzchowną, która jest wynikiem zalegającej wokół wypełnienia płytki, przypomina zmiany demineralizacyjne pojawiające się podczas próchnicy pierwotnej, rozwija się tuż pod powierzchnią zęba;
• próchnica wtórna wewnętrzna, zwana też ścienną, która rozwija się wzdłuż ścian ubytku z powodu szczeliny w następstwie bakteryjnego mikroprzecieku, może być też od niego niezależna i pojawić się w przebiegu pryzmatów szkliwa jako wynik próchnicy wtórnej zewnętrznej.

Niektórzy badacze wymieniają także próchnicę resztkową, która powstaje w wyniku pozostawienia zmian w ubytku pod wypełnieniem.

W zależności od tempa rozwoju próchnica wtórna może mieć charakter ostry (z łac. Caries acuta), zwany też wilgotnym (z łac. Caries humida), lub przewlekły (z łac. Caries chronica), określany jako suchy (z łac. Caries sicca). W pierwszym przypadku procesy rozpadu tkanek twardych i atak bakteryjny dominują nad procesami obronnymi ze strony kompleksu miazgowo-zębinowego. W drugim zaś dochodzi do spowolnienia przebiegu procesu chorobowego w wyniku powstania zębiny wtórnej fizjologicznej na skutek działania bodźców fizjologicznych związanych z żuciem, które powodują stopniowe zwężanie światła kanalików zębiny. Rozróżnia się również próchnicę wtórną aktywną i zatrzymaną.

Polecamy: Lakowanie zębów u dzieci i dorosłych. Czy jest ono szkodliwe?

Próchnica wtórna – objawy

Próchnica wtórna objawia się jako:

• plama próchnicowa wokół wypełnienia,
• przebarwienie tkanek wokół wypełnienia i wzdłuż jego krawędzi,
• szczelina brzeżna,
• rozmiękanie brzegów wypełnienia, wilgotność cementu korzeniowego,
• utrata całości lub części założonego wypełnienia, w konsekwencji czego następuje odsłonięcie dna ubytku z widoczną zębiną próchnicową.

Polecamy: Piaskowanie i skaling zębów – zastosowanie, przebieg, otrzymane efekty

Rozpoznanie i leczenie próchnicy wtórnej

Wykrycie i terapia próchnicy wtórnej nierzadko stanowią trudny do rozwiązania problem kliniczny. Rozpoznanie w dużej mierze opiera się na badaniu rentgenowskim (RTG) i mikrobiologicznym, wykonywanym w celu określenia obecności paciorkowców i ustalenia poziomu zakażenia zębiny. Zdaniem części badaczy najpewniejszym kryterium diagnostycznym próchnicy wtórnej jest obecność ubytku z odsłoniętą zębiną.

Leczenie obejmuje w przypadku niewielkich zmian patologicznych naprawę wypełnienia, rozległych zaś – jego wymianę. Bez względu na charakter podejmowanego działania niezbędne jest wybranie odpowiedniej techniki i postępowanie zgodnie z opracowanymi przez producenta zasadami zakładania materiału. Dodatkowo konieczny jest instruktaż i kontrola chorego w zakresie prawidłowo realizowanej higieny jamy ustnej, podawanie miejscowo związków fluoru. Badacze donoszą, iż na skutek próchnicy wtórnej bez względu na zastosowany materiał wymienianych jest około 60% wypełnień u dorosłych i 70% u dzieci.