Sen to istotna część ludzkiego życia niezbędna dla fizycznego i psychicznego rozwoju. Podczas snu może się pojawić parasomnia, która obejmuje nocne zgrzytanie zębami, lunatykowanie, koszmary senne i lęki nocne. Większość z tych zaburzeń znacznie częściej występuje u dzieci niż u osób dorosłych. Za ich powstanie może odpowiadać wiele przyczyn. Nierzadko ustępują samoistnie.
Czym jest parasomnia?
Parasomnia to grupa zaburzeń charakteryzujących się nieprawidłowymi lub niepożądanymi zachowaniami pojawiającymi się w trakcie snu lub podczas wybudzania się. Określenie parasomnia powstało z połączenia dwóch słów: greckiego para, co oznacza odbiegający od, i łacińskiego somnus, co tłumaczy się jako sen. Wśród zaburzeń snu zaliczanych do parasomnii wymienia się: bruksizm, somnambulizm, koszmary senne i lęki nocne.
Czym jest bruksizm?
Bruksizm to patologiczne, mimowolne zaciskanie i zgrzytanie zębami. Wyróżnia się bruksizm centryczny (dzienny) i ekscentryczny (nocny), który występuje znacznie częściej. Zaobserwowano pojawianie się bruksizmu we wszystkich fazach snu, z przewagą w czasie snu płytkiego. Chorzy często nie są świadomi istnienia dolegliwości. Zgrzytanie zębami u dziecka w nocy nie należy do rzadkości i dotyczy 14–20%. Zgrzytanie zębami przez sen może mieć wiele przyczyn. Odpowiadają za nie m.in.:
- choroby w obrębie jamy ustnej, głowy, szyi,
- nadmiar bodźców,
- czynniki stresowe (porażki, kłótnie, brak poczucia bezpieczeństwa, złe relacje międzyludzkie),
- rodzinne predyspozycje,
- choroby pasożytnicze (najczęściej zarażenie owsikami),
- choroby neurologiczne (dziecięce porażenie mózgowe, zaburzenia wydzielania neuroprzekaźników, głównie dopaminy),
- choroby psychiczne (depresja, nerwice),
- zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego i hormonalne, alergie lub niedobory witaminowe,
- przyzwyczajanie się dziecka do nowych zębów, czemu towarzyszy zmiana ustawienia żuchwy w stosunku do szczęki.
Zgrzytanie zębami może ustąpić samoistnie, ale przeważnie konieczna jest interwencja lekarska. Leczenie bruksizmu to złożony proces obejmujący: zastosowanie szyn odciążających i szyn korygujących, ustawienie zgryzu, kinezyterapię, fizykoterapię, masaż leczniczy, psychoterapię i farmakoterapię.
Długotrwałe zgrzytanie zębami powoduje: uszkodzenie szkliwa i zębiny, starcia, złamania, rozchwiania zębów w szczęce i żuchwie, przygryzanie policzków i języka, ból twarzy oraz problemy ze słuchem (szumy uszne, dzwonienie w uchu, osłabienie słuchu, ból i uczucie zatkania ucha) i wzrokiem (ból oka, drżenie mięśni poniżej oka, opadanie powieki, łzawienie, zmniejszona ostrość widzenia).
Co oznacza somnambulizm?
Somnambulizm bywa alternatywnie określany jako sennowłóctwo i lunatyzm. Do lunatykowania dochodzi najczęściej w trakcie snu wolnofalowego, głównie w pierwszej połowie nocy, 1–2 godziny po zaśnięciu. Somnambulizm częściej występuje u dzieci. Około 15% dzieci w wieku 4–12 lat doświadcza tego typu zaburzeń. W większości przypadków z wiekiem ustępują samoistnie. Do rozpoznania somnambulizmu konieczne jest spełnienie poniższych kryteriów:
- chodzenie podczas snu;
- zmienny stan świadomości lub zaburzenia oceny w trakcie chodu demonstrowane przez co najmniej jedną z następujących cech: problemy z wybudzaniem podczas epizodu, splątanie po wybudzeniu z epizodu, całkowita lub częściowa amnezja epizodu, rutynowe zachowania pojawiające się o niewłaściwym czasie, niewłaściwe lub bezsensowne zachowania, niebezpieczne lub potencjalnie niebezpieczne zachowania;
- zaburzenie nie jest dostatecznie wyjaśnione przez inne zaburzenia snu, choroby, zaburzenia psychiczne lub używane leki czy substancje.
Lunatykowanie może być wywołane przez przyczyny genetyczne lub czynniki środowiskowe (stres, niedobór magnezu, zatrucie alkoholem, niektóre leki, np. środki uspokajające, nasenne, przeciwhistaminowe), fizjologiczne i medyczne (ciąża, zaburzenia rytmu serca, gorączka, astma nocna, obturacyjny bezdech senny, zaburzenia psychiczne).
Zaostrzenia odnotowuje się w czasie wytężonej nauki lub pracy i po urodzeniu dziecka. Leczenie somnambulizmu obejmuje medytację, ćwiczenia relaksacyjne, ograniczenie bodźców przed snem, bezpieczne środowisko snu i farmakoterapię (benzodiazepiny). Należy zmniejszyć głębokość snu: powinno się dłużej sypiać, a za dnia odbyć drzemkę. Pozytywne wyniki leczenia somnambulizmu uzyskuje się dzięki hipnozie i psychoterapii.
Koszmary senne
Koszmary senne to marzenia senne występujące w fazie snu REM, które wywołuje przerażenie, bo jego treść dotyczy wydarzeń zagrażających życiu. Powoduje przerwę we śnie. Koszmary senne występują okazyjnie u około 50% dorosłych i 10–15% dzieci w wieku 3–5 lat. Dotyczą m.in. spadania, śmierci własnej i bliskich osób, topienia się, wojny, aresztowania, egzaminu, zwolnienia z pracy, uczucia niemożności ucieczki przed niebezpieczeństwem, duchów lub potworów.
Lęki nocne
Lęki nocne występują niedługo po zaśnięciu, podczas snu głębokiego (stadia 3 i 4 NREM). Powodują nagłe wybudzenie z silnym pobudzeniem ruchowym, krzykiem, jękami, płaczem i zaburzeniami wegetatywnymi. Epizod lęków nocnych trwa 1–20 minut. Po ataku chory spokojnie zasypia i najczęściej nie pamięta rano tego, co się stało. Za przyczyny lęków nocnych uważa się m.in. silny stres, zmęczenie i wysoką temperatura ciała. Chory reaguje negatywnie na dotyk fizyczny i odpycha osobę próbującą go uspokoić. Lęki nocne w większości przemijają samoistnie. Leczenie farmakologiczne stosowane jest doraźnie i krótkookresowo. Wykorzystuje się benzodiazepiny. Dobre efekty daje psychoterapia.
Bibliografia:
1. Cameron A.D., Psychiatria, Wrocław, Urban & Partner, 2005.
2. Szwedzińska K., Szczepańska J., Zaburzenie narządu żucia u dzieci i młodzieży – na podstawie piśmiennictwa, „Nowa Stomatologia”, 2012, 2, s. 45-49.
3. Mankiewicz M., Panek H., Występowanie parafunkcji narządu żucia u młodocianych, „Dental and Medical Problems”, 2005, 42(1), s. 95–101.
4. Fliciński J., Steinborn B., Somnambulizm u dzieci, „Neurologia Dziecięca”, 2011, 20(40), s. 69-78.