Onchocerkoza to występująca na terenie Afryki choroba pasożytnicza, która objawia się utratą wzroku i zmianami skórnymi. Rozpoznanie na wczesnym etapie rozwoju wiąże się z większymi szansami na oszczędzenie sprawności narządu wzroku. Leczenie opiera się na wieloletnim stosowaniu iwermektyny. Dodatkowo konieczne jest chirurgiczne usunięcie dorosłych postaci robaka ze skóry.

Czym jest onchocerkoza?

Ślepota rzeczna (z ang. river blindness), znana też jako onchocerkoza (z ang. onchocerciasis), to odmiana filariozy, czyli grupy pasożytniczych chorób przewlekłych kręgowców, wywołanej przez nicienie. W przypadku ślepoty rzecznej czynnikiem chorobotwórczym jest zakażenie Onchocerca volvulus. Zależność ta odkryta została w 1915 roku przez gwatemalskiego lekarza Rodolfo Roblesa. Światowa Organizacja Zdrowia określa ślepotę rzeczną mianem zaniedbanej choroby tropikalnej.

Zobaczcie, jakie najdziwniejsze choroby tropikalne możemy przywieźć z wakacji:

Onchocerkoza w klasyfikacji ICD-10

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) onchocerkozie nadano numer B73. Jego składowe oznaczają:

• B – „Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze”,
• 73 – „Onchocerkoza [onchocercosis]”.

Występowanie ślepoty rzecznej

Do zakażenia Onchocerca volvulus dochodzi na obszarze klimatu tropikalnego. W większości przypadków ma ono miejsce w obrębie Afryki Subsaharyjskiej. Znacznie rzadziej choroba występuje w rejonie Azji Wschodniej, Ameryki Środkowej i Południowej (Brazylia, Ekwador, Kolumbia, Boliwia). Szacunkowa liczba osób zakażonych Onchocerca volvulus wynosi 17–25 milionów.

W jaki sposób dochodzi do rozwoju ślepoty rzecznej?

Rezerwuarem pasożytów jest człowiek. Wektorem zakażenia są meszki z gatunku Simulium, w których ciałach namnażają się pasożytnicze robaki. Zakażenie ma miejsce drogą krwi w wyniku ukąszenia przywołanej meszki. Do jego wystąpienia koniecznych jest zazwyczaj kilka ukąszeń. W organizmie zakażonego człowieka rozwijają się larwy, których dorosła postać – filaria – może osiągnąć nawet kilkadziesiąt centymetrów długości. Z czasem formy te uzyskują zdolność do składania larw – mikrofilarii, które lokalizują się w obrębie skóry, co umożliwia zainfekowanie Onchocerca volvulus kolejnych meszek.

Jakie są objawy ślepoty rzecznej?

Onchocerkoza objawia się dolegliwościami skórnymi, w tym ostrym świądem, który dotyczy przeważnie dolnych partii tułowia, ud i pośladków, oraz lichenizacją (zliszajowaceniem, czyli wzmożonym pogrubieniem skóry, powstałym w wyniku długotrwałego stanu zapalnego, uwydatniającego naturalną rzeźbę skóry). Dodatkowo charakterystyczne są depigmentacja i łuszczenie się skóry oraz występowanie grudek i podskórnych guzów, w których lokalizują się dorosłe formy robaka. Z czasem dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych, zaniku owłosienia i gruczołów potowych. Skóra staje się przez to wiotka i pozbawiona jędrność, co określa się mianem wiszących pachwin. Robaki, niszcząc kolagen i elastynę, przyspieszają starzenie się skóry. Pierwsze objawy skórne pojawiają się w ciągu 3–4 miesięcy od zarażenia.

Pasożyty ze skóry przedostają się do oka. Powodują uszkodzenie i zapalenie spojówki, rogówki, naczyniówki i siatkówki. Ślepotę rzeczną, zaraz po jaglicy (przewlekłym zapaleniu rogówki i spojówek, za które odpowiadają wybrane serotypy Chlamydia trachomatis), uważa się za najczęstszą zakaźną przyczynę ślepoty. Szacuje się, że około 20% osób dotkniętych chorobą jest niewidomych.

Ślepota rzeczna – zapobieganie

Chorobie zapobiega się poprzez zwalczanie przenoszących ją owadów i prowadzenie systematycznych badań przesiewowych. Profilaktyka opiera się na stosowaniu moskitier, noszeniu odzieży ochronnej, używaniu repelentów i insektycydów. Ryzyko rozwoju choroby spada, jeśli unika się miejsc bytowania wektorów zakażenia, czyli meszek z rodzaju Simulium.

Rozpoznanie i leczenie ślepoty rzecznej

Rozpoznanie ślepoty rzecznej opiera się na badaniu podmiotowym, czyli wywiadzie lekarskim. Przede wszystkim istotne jest, by powiedzieć lekarzowi o odbytych podróżach do krajów endemicznego występowania choroby. Dodatkowo specjalista stwierdza typowy obraz kliniczny, zleca badanie histopatologiczne i szuka dorosłych robaków w guzkach podskórnych. Z kolei w roztworze fizjologicznym umieszcza wycinek skóry w celu uwidocznienia znajdujących się w niej larw. Możliwe jest także badanie przedniego odcinka i dna oka – lokalizują się tam pasożyty, wokół których powstaje stan zapalny.

W leczeniu ślepoty rzecznej zastosowanie mają środki farmakologiczne zawierające iwermektynę. Lek nie zabija dorosłych form pasożytów, lecz hamuje ich namnażanie i zakaźność. W związku z tym konieczne bywa także chirurgiczne usuwanie guzków podskórnych. Iwermektynę podaje się zazwyczaj raz na 6 miesięcy. Farmakoterapia trwa co najmniej 15 lat, gdyż tak długo zdolny jest przeżyć dorosły pasożyt.

Bibliografia:

1. Dziubek Z., Choroby zakaźne i pasożytnicze, Warszawa, PZWL, 2003.

2. Dycht M., Strategie profilaktyki i leczenia wad i chorób wzroku a „wrażliwość duchowa” w systemie ochrony zdrowia, „SEMINARE”, 2015, 36(3), s. 129–141.

3. Buczko W., Kompendium farmakologii i toksykologii Mutschlera, Wrocław, MedPharm Polska sp. z o.o., 2011.

4. Kimszal E., Ścisłowska N., Van Damme-Ostapowicz K., Podróżniku, czy masz odpowiednią wiedzę na temat mało znanych chorób tropikalnych?, „Pielęgniarstwo Polskie”, 2016, 3(61), s. 419–425.