Pierwszy przypadek japońskiego zapalenia mózgu wykryto w 1871 roku w Japonii. Uważa się je za najczęstsze wirusowe zapalenie mózgu w obszarze Dalekiego Wschodu, czyli części wschodniej Azji ciągnącej się wzdłuż wybrzeży Pacyfiku. Zapobiegawczo już u dzieci można stosować szczepionkę, a cena jednej dawki wynosi około 400 zł. Ochronę uzyskuje się po tygodniu od zaszczepienia pierwotnym schematem.

Co to jest japońskie zapalenie mózgu?

Japońskie zapalenie mózgu (ang. Japanese encephalitis, JE) to zakaźna choroba wywołana przez arbowirusy z grupy Flaviviridae, do której należy także wirus Denga, kleszczowego zapalenia mózgu i Gorączki Zachodniego Nilu. Gospodarzami wirusa są ptaki, gady, nietoperze, a nawet zwierzęta domowe. Przenoszony jest przez ukłucia komarów. Okres inkubacji szacowany jest na 6–16 dni. Nie jest możliwe zarażenie się od innego człowieka.

Na czym opiera się rozpoznanie japońskiego zapalenia mózgu?

W rozpoznaniu choroby zastosowanie znajdują zwłaszcza metody serologiczne i obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego głowy. Na skanach chorych na japońskie zapalenie mózgu stwierdza się obustronne zajęcie pnia mózgu i wzgórza. Przeprowadza się izolację wirusa z krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Oznacza się poziom swoistych przeciwciał klasy IgM i IgG. Badanie krwi może ujawnić podwyższone parametry stanu zapalnego, przede wszystkim wzrost liczby białych krwinek, czyli leukocytozę.

Zobacz nasz film i dowiedz się wszystkiego o budowie i funkcjach mózgu

Występowanie japońskiego zapalenia mózgu

Każdego roku odnotowuje się 30000–50000 nowych zachorowań. Obserwuje się występowanie epidemii japońskiego zapalenia mózgu na terenie Kambodży, Indii, Nepalu, Birmy, Wietnamu i Malezji. Krajami, w których występuje choroba, są także Tajlandia, Japonia, Chiny, Filipiny, Korea, Sri Lanka, Laos i Australia.

Objawy japońskiego zapalenia mózgu

W większości przypadków japońskie zapalenie mózgu przebiega bezobjawowo lub występują dolegliwości grypopodobne, zwłaszcza uczucie osłabienia i rozbicia, gorączka, która utrzymuje się przez około 10 dni, ból i zawroty głowy oraz dreszcze. Jednakże zdarzają się także przypadki śmiertelne.

Szacuje się, że u około 1% chorych rozwija się najcięższa postać choroby z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego. Objawy japońskiego zapalenia mózgu są niecharakterystyczne. Pojawiają się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak wymioty, nudności, biegunka i bóle brzucha, objawy dyzuryczne, takie jak bolesne oddawanie moczu, uczucie pieczenia w cewce moczowej (tzw. stranguria) i częste lub stałe parcie do oddawania moczu (tzw. pollakisuria), a także zaburzenia świadomości i zachowania, paraliż oraz zapalenie mózgu.

Jakie mogą być powikłania japońskiego zapalenia mózgu?

Powikłaniami japońskiego zapalenia mózgu mogą być m.in. ataksja, czyli niezborność ruchów (zaburzenia koordynacji ruchowej ciała), osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia psychiatryczne i otępienie (znaczne obniżenie sprawności umysłowej). Zakażenie na początku ciąży może skutkować poronieniem.

Może się rozwinąć parkinsonizm objawiający się drżeniem o charakterze spoczynkowym, monotonną mową, trudnościami w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała, bradykinezją (spowolnieniem ruchów), wzmożonym napięciem mięśniowym, zubożeniem ruchów i hipomimią (zmniejszoną mimiką twarzy).

Japońskie zapalenie mózgu – profilaktyka i leczenie

Leczenie japońskiego zapalenia mózgu jest objawowe. Opiera się głównie na farmakoterapii z użyciem środków przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych. Zakażeniom skutecznie zapobiega się dzięki unikaniu narażenia na ukąszenia komarów. Dlatego warto zamontować moskitiery w oknach i drzwiach, zakładać odzież zasłaniającą możliwie największą powierzchnię ciała i stosować repelenty, czyli środki odstraszające komary.

Zapobiegawczo wobec japońskiego zapalenia mózgu stosowana jest szczepionka. Zarejestrowaną do użycia w krajach Unii Europejskiej jest szczepionka IXIARO. Pozwala na wytworzenie czynnej odpowiedzi immunologicznej przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu u osób dorosłych, młodzieży, dzieci i niemowląt w wieku od 2 miesięcy.

Szczepionka jest inaktywowana, co oznacza, że zawiera zabity wirus japońskiego zapalenia mózgu. Podaje się ją domięśniowo, w mięsień naramienny, a w przypadku niemowląt wstrzyknięcie można wykonać w przednio-boczną część uda.

Dawkowanie szczepionki wygląda następująco:

• osoby powyżej 18 lat – pierwotna seria składa się z dwóch dawek 0,5 ml podanych w schemacie 0–28 dni lub schemacie przyspieszonym 0–7 dni; dawkę przypominającą 0,5 ml podaje się po upływie 12–24 miesięcy od szczepienia pierwotnego;

• osoby w wieku 3–18 lat – pierwotna seria składa się z dwóch dawek 0,5 ml podanych w schemacie 0–28 dni; dawkę przypominającą 0,5 ml podaje się po upływie 12–24 miesięcy od szczepienia pierwotnego;

• dzieci w wieku 2 miesiące – 3 lata – pierwotna seria składa się z dwóch dawek 0,25 ml podanych w schemacie 0–28 dni; dzieciom powyżej 14 miesięcy podaje się dawkę przypominającą 0,25 ml po upływie 12–24 miesięcy od szczepienia pierwotnego.

Jakie mogą być skutki uboczne szczepionki na japońskie zapalenie mózgu?

Skutki uboczne szczepionki na japońskie zapalenie mózgu mogą obejmować m.in.: ból głowy i mięśni, tkliwość, świąd i zaczerwienienie miejsca wstrzyknięcia, zmęczenie, gorączkę, drażliwość i nudności. Dolegliwości te ustępują zazwyczaj w ciągu kilku dni od zaszczepienia. Sporadycznie pojawiają się: duszność, kołatanie serca, zaburzenia smaku, parestezje, wymioty, dreszcze i biegunka.

Bibliografia:

1. Kozubski W., Liberski P.P., Choroby układu nerwowego, Warszawa, PZWL, 2004.

2. Misra U., Kalita J., Overview: Japanese encephalitis, “Progress in Neurobiology”, 2010, 91(2), s. 108-120.

Jak zbudowany jest układ nerwowy? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie