Choroba terminalna charakteryzuje się trzema okresami przebiegu, z których każdy prezentuje specyficzne dla siebie cechy. Pogarszający się stan zdrowia pacjenta nie tylko wyniszcza go somatyczne, ale także pośrednio może wiązać się z narastającymi problemami natury emocjonalnej i psychicznej jego najbliższej rodziny.

Czym jest choroba terminalna?

„Choroba terminalna” to określenie medyczne na pogarszający się stan, który nieuchronnie prowadzi do śmierci lub wskazuje, że stadium danej obciążającej choroby jest na tyle zaawansowane, że organizm nie reaguje wystarczająco na stosowane metody leczenia przyczynowego lub takowe sposoby są nieznane, a poprawę jakości życia zapewnia tylko postępowanie objawowe. Pojęcie choroby terminalnej odnosi się do nieodwracalnego stanu, będącego przyczyną wielu dolegliwości somatycznych, uniemożliwiających lub znacznie ograniczających sprawność psychofizyczną pacjenta oraz pośrednio wpływających na kondycję emocjonalną jego najbliższej rodziny. Choroba terminalna charakteryzuje się trzema fazami, w których przebiegu występują specyficzne dla nich cechy sygnalizujące stopień wyniszczenia organizmu. Wszelkie działania prowadzone w celu poprawy jakości życia chorego określane są jako leczenie paliatywne.

Fazy choroby terminalnej

W przebiegu choroby terminalnej wyróżnia się 3 etapy postępu:

• faza przedterminalna – to okres daleko zaawansowanej choroby, w której pacjent znajduje się ogólnie w dobrym i stabilnym stanie, mimo że ustała możliwość leczenia przyczynowego. Ten etap może utrzymywać się nawet przez kilka lat dzięki działaniom ograniczającym postęp choroby, np. radioterapii, chemioterapii czy zabiegom chirurgicznym;
• faza terminalna – trwa do kilku tygodni; następuje wyraźne nasilenie dolegliwości fizycznych, które w towarzystwie postępującego spadku nastroju składają się na nieodwracalne pogorszenie zdrowia. Chory staje się zależny od otoczenia, uruchamia mechanizmy obronne w postaci nadziei na poprawę, ale jednocześnie traci chęć i wolę walki o zdrowie; przeczuwa nadchodzący koniec swojego życia. Faza terminalna pod względem medycznym charakteryzuje się organizacją dodatkowych konsyliów lekarzy i ewaluacji planu leczenia skupiającego się na łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjenta, czyli wprowadzenia opieki paliatywnej. Postępująca faza terminalna choroby zwykle przekształca się w fazę agonii;
• faza umierania (agonii) – to najkrótszy okres choroby terminalnej, obejmujący kilka ostatnich dni lub godzin życia, kiedy organizm przechodzi skrajne wyczerpanie ośrodkowego układu nerwowego i osłabienie podstawowych czynności, czyli narastanie niewydolności krążeniowo-oddechowej. Dalsze wygasanie funkcji życiowych to tzw. śmierć pozorna – zacieranie reakcji organizmu na bodźce i postępująca utrata kontaktu z otoczeniem. Charakterystycznym etapem agonii jest śmierć kliniczna. Oznacza ona przedśmiertną euforię i senność oraz ustąpienie fizjologicznych objawów życia, do których zalicza się brak oddechu, zatrzymanie krążenia i utratę przytomności. Można odwrócić je dzięki resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Ostatecznym stanem fazy umierania jest śmierć osobnicza i biologiczna, czyli nieodwracalne zniszczenie przede wszystkim pnia mózgu i postępująca martwica molekularna tkanek.

Jak wygląda leczenie w przypadku choroby terminalnej?

Leczenie choroby terminalnej opiera się głównie na postępowaniu łagodzącym skutki poprzez opiekę paliatywną. Obejmuje wielowymiarowe działania zespołu terapeutyczno-opiekuńczego, mające na celu zaspokajanie potrzeb somatycznych, psychoemocjonalnych i duchowych pacjenta oraz jego rodziny, czyli ogólną poprawę jakości życia i wydłużenie czasu jego trwania. Niezbędnym elementem leczenia choroby terminalnej jest walka z postępującymi i pogarszającymi stan zdrowia objawami, takimi jak: rozległe dolegliwości bólowe, utrata łaknienia, nudności, zaburzenia pracy jelit czy depresja.

Czy śmierć mózgowa jest szansą dla innych pacjentów na przeszczep? czym jest śmierć mózgowa i jak ją stwierdzić odpowiedz znajdziesz w filmie:

W postępowaniu podtrzymującym i spowalniającym postęp choroby terminalnej uwzględnia się m.in.:

• farmakoterapię;
• zabiegi pielęgnacyjne, w tym utrzymanie higieny ciała, zmianę bielizny pościelowej i osobistej;
• profilaktykę lub leczenie przeciwodleżynowe;
• rehabilitację ruchową i terapię zajęciową dla ograniczenia powikłań wynikających z bezruchu;
• psychoterapię.

Bibliografia:

1. Bartoszek A., „Człowiek w obliczu cierpienia i umierania”, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2000.
2. Hebanowski M., Walden-Gałuszko K., „Podstawy opieki paliatywnej w chorobach nowotworowych”, PZWL, Warszawa 1998.