Podstawową umiejętnością w opiece nad chorymi jest zdolność do precyzyjnej oceny dzięki dokładnemu zebraniu wywiadu chorobowego i właściwemu badaniu przedmiotowemu, którego jedną z głównych składowych jest badanie palpacyjne. Omacywanie, jako element badania fizykalnego, służy zwłaszcza do oceny tkliwości.

Czym jest badanie palpacyjne?

Badanie palpacyjne to jeden z głównych elementów wchodzących w skład badania przedmiotowego. W nomenklaturze medycznej określane jest jako palpacja czy omacywanie. Jest to metoda diagnostyki medycznej polegająca na macaniu palcami w celu określenia kształtu, rozmiaru, twardości i położenia danej struktury anatomicznej.

Badanie palpacyjne brzucha

Omacywanie jamy brzusznej przeprowadza się w dobrze oświetlonym pomieszczeniu, przy ułożeniu pacjenta na plecach z rękami wzdłuż ciała, co zapewnia dobrą widoczność powłok brzusznych. Brzuch przy badaniu palpacyjnym musi być rozluźniony, dlatego przeprowadza się je podczas wdechu. Bada się go całą ręką, położoną płasko, pozostającą cały czas w kontakcie ze skórą chorego.

Badanie palpacyjne brzucha rozpoczyna się od delikatnego i powierzchownego badania całego brzucha celem określenia tkliwości uciskowej. Jest to tzw. palpacja płytka. Następnie przechodzi się do palpacji głębokiej. Na początku bada się obszary znajdujące się daleko od miejsca lokalizacji najsilniejszych dolegliwości. W dalszej kolejności wykonywane jest badanie każdego z czterech kwadrantów brzucha osobno (kwadrant prawy górny, kwadrant lewy górny, kwadrant prawy dolny, kwadrant lewy dolny), w obrębie których znajduje się 9 obszarów: okolica podżebrowa prawa, okolica boczna prawa (okolica lędźwiowa prawa), prawy dół biodrowy, okolica nadbrzuszna, okolica pępkowa, podbrzusze lub okolica nadłonowa, okolica podżebrowa lewa, okolica boczna lewa (okolica lędźwiowa lewa) i lewy dół biodrowy. Dochodzi się do miejsca występowania najsilniejszej tkliwości uciskowej. W tym miejscu badanie palpacyjne wywołuje ból, który prowadzi do powstania skurczu znajdujących się w tej okolicy mięśni. Stan ten określa się mianem świadomej obrony mięśniowej.

Jeśli delikatnie wykonane badanie palpacyjne wszystkich okolic brzucha nie wywoła żadnego bólu, należy powtórzyć omacywanie, stosując silniejszy ucisk niż dotychczas. Umożliwi to stwierdzenie bolesności zlokalizowanej w głębiej położonych rejonach brzucha.

Omacywanie brzucha pozwala ocenić:

• stan napięcia powłok (miękkie lub napięte),
  
• bolesność uciskową (niebolesne, tkliwe lub silnie bolesne),
  
• obecność lub brak objawów otrzewnowych, jak obrona mięśniowa (brzuch deskowaty) i objaw Blumberga (nasilenie bólu po oderwaniu ręki badającej uprzednio uciskane powłoki),
  
• występowanie stanów patologicznych, jak opory (np. guzy), przepukliny, obecność wolnego płynu w jamie otrzewnej, tzw. objaw chełbotania, tętnienie nad tętniakiem aorty brzusznej.
  

Badanie palpacyjne piersi

Badanie palpacyjne piersi jest jednym z elementów profilaktyki raka piersi. Jest wykonywane przez lekarza ginekologa podczas rutynowej wizyty kontrolnej. Na szeroką skalę popularyzowane jest samobadanie piersi.

Badanie palpacyjne gruczołów piersiowych przeprowadza się w dwóch pozycjach: siedzącej lub stojącej z ręką za głową i w położeniu na plecach z ręką pod głową, które jest niezbędne w przypadku badania większych piersi. Palpację piersi rozpoczyna się od sprawdzenia wycieku płynu z brodawki poprzez ucisk jej otoczki. Badanie wykonuje się ruchami okrężnymi, półkolistymi linijnymi. Polega na uciskaniu piersi płasko ułożonymi palcami: wskazującym, serdecznym i środkowym. Bada się całą pierś, która podzielona jest na 4 kwadranty (przyśrodkowy górny, przyśrodkowy dolny, boczny dolny i boczny górny), co zapobiega pominięciu któregokolwiek fragmentu. Badanie kończy się palpacją dołu pachowego.

Polecamy: Jak rozpoznać oznaki raka piersi?

Badanie palpacyjne wątroby

Palpację wątroby przeprowadza się podczas głębokiego wdechu, w pozycji leżenia na plecach z rękami wzdłuż tułowia. Badacz zajmuje miejsce po prawej stronie chorego. Rozpoczęcie palpacji ma miejsce w prawym dole biodrowym i stopniowo przesuwa się w górę. Badanie palpacyjne wątroby służy zwłaszcza do oceny wielkości, tkliwości (jest oznaką zajęcia procesem chorobowym torebki wątroby, która posiada unerwienie czuciowe) i struktury narządu, co może wskazywać na przyczyny powstania stanu patologicznego. Przykładowo:

• powiększona i miękka wątroba stanowi zazwyczaj wynik przekrwienia albo stanu zapalnego;
  
• znacznie powiększona wątroba może świadczyć o białaczce, nerwiaku zarodkowym współczulnym, układowej postaci histiocytozy komórek Langerhansa;
  
• ostry i twardy brzeg wątroby, wyraźnie wzmożona spoistość narządu, powierzchnia wątroby nierówna z powodu obecności guzków regeneracyjnych to sygnał marskości;
  
• twarda wątroba może sugerować zwłóknienie, chorobę metaboliczną, nowotworzenie;
  

Zdrowa wątroba jest miękka, posiada gładką powierzchnię, ostry brzeg i jest niebolesna.

Podczas palpacji wątroby wykorzystuje się:

• metodę jednoręczną – badający wsuwa pod prawy łuk żebrowy w linii środkowo-obojczykowej przylegające do siebie palce: wskazujący, środkowy i serdeczny; chory otrzymuje polecenie wykonania powolnego i głębokiego wdechu przez otwarte usta;
  
• metodę dwuręczną (ręka na ręce).
  

Bibliografia:

1. Bolechowski F., Podstawy ogólnej diagnostyki klinicznej, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1982.

2. Paterson-Brown S., Ostry brzuch i niedrożność przewodu pokarmowego, W: Garden O.J., Bradbury A.W., Forsythe J.L.R., Parks R.W. (red.), Chirurgia. Podręcznik dla studentów, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2009, s. 208–233.

3. Cudak E.K., Badanie dziecka z uwzględnieniem odrębności fizycznych i psychomotorycznych związanych z wiekiem, W: Dyk D. (red.), Badanie fizykalne w pielęgniarstwie, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010, s. 263–289.

4. Stefanowicz A., Stefanowicz J., Krajewska M., Dziecko z powiększonym obwodem brzucha — podstawy badania podmiotowego i przedmiotowego brzucha w pielęgniarstwie pediatrycznym, „Problemy Pielęgniarstwa”, 2015, 23(2), s. 259–264.

5. Hartleb M., Gutkowski K., Kohut M., Badanie fizykalne jamy brzusznej z elementami diagnostyki różnicowej, Warszawa, Czelej, 2010.

6. Murawa D., Dyzmann-Sroka A., Kycler W. i wsp., ABC Raka Piersi, Warszawa, Ministerstwo Zdrowia, 2010.

7. Garwacka-Czachor E., Maciejczyk A., Bębenek M., Samobadanie piersi w grupie kobiet biorących udział w przesiewowych badaniach mammograficznych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego Nowotwory”, 2016, 1(3), s. 228–232.

8. Chybicka A., Powiększenie wątroby i śledziony, W: Chybicka A. (red.), Od objawu do nowotworu. Wczesne rozpoznawanie chorób nowotworowych u dzieci, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2009, s. 95–98.

9. Krajewska-Kułak E., Szczepański M., Badanie fizykalne w praktyce dla pielęgniarek i położnych, Lublin, Czelej 2009.