Aerofagia może pojawić się u osób w każdym wieku, ale grupą szczególnie na nią narażoną są małe dzieci, które są nieumiejętnie karmione piersią lub butelką z niedopasowanym smoczkiem. Leczona jest przez modyfikację dotychczasowego sposobu odżywiania się (u noworodków i niemowląt leczy się poprzez poprawienie techniki karmienia). Niekiedy w terapii konieczna jest psychoterapia behawioralna, gdyż nadmierne połykanie powietrza to objaw często towarzyszący nerwicy (dotyczy osób dorosłych). Wykorzystuje się także specjalne ćwiczenia oddechowe zapobiegające połykaniu powietrza w trakcie jedzenia.

Czym jest aerofagia i jak się objawia?

Aerofagia (z łac. aerophagia) to zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, które polega na nadmiernym połykaniu powietrza prowadzącym do głośnego, niekontrolowanego i częstego odbijania oraz uciążliwych wzdęć brzucha. Zespół badaczy kierowany przez holenderskiego gastroenterologa Alberta Bredenoorda puste odbijanie pojawiające się przy aerofagii określił mianem odbijania nadżołądkowego. Wykazał, że połknięte powietrze przedostaje się do przełyku i wraca do jamy ustnej, gdyż nie dochodzi do rozluźnienia dolnego zwieracza przełyku.

Alternatywnie określana także jako łykawica aerofagia objawia się ponadto zaburzeniami apetytu, ogólnym rozdrażnieniem, bólami brzucha, wymiotami, mdłościami i nadmiernymi gazami. W przypadku nasilonych dolegliwości chorzy mogą odczuwać dodatkowo kłucie w klatce piersiowej. Częste odbijanie może doprowadzić do przyzwyczajenia, a nawet nawyku.

U małych dzieci aerofagia skutkuje częstymi kolkami, którym towarzyszą napady niedającego się ukoić płaczu. Problem ten dotyczy 40% niemowląt, a dolegliwości rozpoczynają się między 3 dniem a 3 tygodniem życia. Zwykle ustępują samoistnie w 3–4 miesiącu życia. Ponadto u najmłodszych mogą się nasilić ulewania.

Powietrze w jelitach – przyczyny

W większości przypadków dolegliwość rozwija się powoli – objawy chorobowe stopniowo narastają. Rzadkością jest jej nagłe powstanie. Aerofagia często towarzyszy chorym na nerwicę, zaburzenia lękowe lub depresję. Nadmierne odbijanie może również wystąpić u chorych z bulimią i zapaleniem mózgu. Jest konsekwencją zbyt pośpiesznego jedzenia i połykania powietrza w trakcie mówienia. Szacunkowo z każdym kęsem spożywanych jest nawet do 3–4 ml powietrza. Po posiłku średniej wielkości w żołądku jest 100–200 ml powietrza. Im obfitszy posiłek i szybciej spożywany, tym powietrza będzie więcej. Częstą przyczyną aerofagii u niemowląt jest nieprawidłowa technika karmienia piersią lub niedopasowany smoczek w butelce do karmienia sztucznego.

W rozpoznaniu aerofagię należy różnicować z refluksem żołądkowo-przełykowym, chorobą wrzodową żołądka lub dwunastnicy, zapaleniem przełyku, nietolerancjami pokarmowymi, rozedmą płuc i chorobami trzustki.

Rozpoznanie aerofagii

Aerofagia to zaburzenie, w przebiegu którego nie dochodzi do powstania żadnych odchyleń w badaniach laboratoryjnych czy obrazowych, w tym także w badaniu endoskopowym górnego odcinka przewodu pokarmowego. Mimo to rozpoznanie aerofagii nie stanowi problemu.

Aerofagia, określana jako zaburzenie odbijania, zaliczana jest do grupy zaburzeń czynnościowych żołądka i dwunastnicy. Stwierdzana jest na podstawie Kryteriów rzymskich IV opublikowanych w maju 2016 roku, które stanowią aktualizację dotychczasowych kryteriów diagnostycznych zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego. W najnowszej wersji usunięto pojęcie aerofagii i wprowadzono wyraźne rozróżnienie nadmiernego odbijania nadżołądkowego (B2a) i żołądkowego (B2b). Głównym kryterium jest występowanie relaksacji dolnego zwieracza przełyku (ang. lower esophageal sphincter, LES), której nie obserwuje się w przypadku odbijania nadżołądkowego. Do odróżnienia odbijania ponadżołądkowego od żołądkowego można wykorzystać pomiar impedancji w świetle przełyku. Uściślono także częstość występowania objawów – częściej niż 3 dni w tygodniu. Kryteria muszą być spełnione co najmniej przez ostatnie 3 miesiące, z początkiem objawów co najmniej przed 6 miesiącami.

Na czym polega leczenie aerofagii?

Leczenie aerofagii może być początkowo prowadzone na własną rękę. Ciągłe wzdęcia i częste odbijanie złagodzi zmiana sposobu posilania się. Posiłki należy spożywać w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, na siedząco. Zaleca się staranne przeżuwanie każdego kęsa. Liczba przeżuć nie powinna być mniejsza niż 20–30. Dobrze jest też unikać rozmów w trakcie jedzenia, ponieważ sprzyjają one wzmożonemu połykaniu powietrza. Najlepiej wykluczyć z jadłospisu produkty takie jak napoje gazowane, cukierki do ssania i gumy do żucia.

W sprzedaży można znaleźć specjalne butelki oraz smoczki antykolkowe, które doskonale niwelują trafiające do brzucha dziecka pęcherzyki powietrza powodujące bolesne kolki i wzdęcia. Zapewnia to specjalny system odpowietrzania butelki, który umożliwia karmienie bez powstawania próżni i podciśnienia.

Jeśli domowe sposoby na aerofagię nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, należy skorzystać z porad gastrologa, który opracuje specjalistyczny sposób leczenia. Lekarz przepisuje często środki łagodzące częste wzdęcia. Istnieją doniesienia o skuteczności terapii opartej na biologicznym sprzężeniu zwrotnym, terapii mowy i treningu oddychania przeponowego. W przypadku podłoża psychicznego zaleca się psychoterapię. Leki uspokajające mogą zmniejszyć połykanie powietrza.

Bibliografia:

1. Czerwionka-Szaflarska M., Gawryjołek J., Kolka jelitowa w praktyce pediatrycznej, „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2010, 4(6), s. 408–414.

2. Konturek S., Gastroenterologia i hepatologia kliniczna, Warszawa, PZWL, 2006.

3. Bredenoord A.J., Weusten B.L., Sifrim D. i wsp., Aerophagia, gastric, and supragastric belching: a study using intraluminal electrical impedance monitoring, „Gut”, 2004, 53(11), s. 1561–1565.

4. Stanghellini V., Chan F.K., Hasler W.L. i wsp., Gastroduodenal disorders, “Gastroenterology”, 2016, 150, s. 1380−1392.

5. Mulak A., Smereka A., Paradowski L., Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV, „Gastroenterologia Kliniczna”, 2016, 8(2), s. 52-61.