Naczynia włosowate powstają dzięki angiogenezie, która zachodzi podczas rozwoju embrionalnego, ale może także występować w życiu pozapłodowym. Wyróżnia się następujące typy naczyń włosowatych: kapilary mięśniowe, kapilary tętnicze, kapilary trzewne i kapilary zatokowe. Są naczynia włosowate zwykłe i przewodzące. W wyniku wzrostu przepuszczalności włośniczek dochodzi do ucieczki płynów ustrojowych do przestrzeni międzykomórkowych, w związku z czym pojawia się obrzęk.
Co to są naczynia włosowate?
Naczynie włosowate, nazywane także włośniczkami, to cienkościenne naczynia krwionośne, które oplatają tkankę. Kształt ich siatki zależny jest od tkanki lub narządu, który zaopatrują. Wchodzą w skład sieci naczyń:
-
tętniczo-tętniczych – tzw. sieci dziwne, które łączą dwie tętnice; zlokalizowane są w ciałkach nerkowych;
-
tętniczo-żylnych – to najczęściej spotykane sieci w organizmie człowieka; ich początkiem są zakończenia tętnicy, a końcem żyły;
-
żylno-żylnych – tzw. układy wrotne, które łączą dwie żyły; tworzą przede wszystkim układ wrotny wątroby.
Budowa naczyń włosowatych
Naczynia włosowate wyróżniają się prostą budową. Zbudowane są ze śródbłonka, czyli wysoce wyspecjalizowanej wyściółki utworzonej z jednej warstwy płaskich komórek o niewielkim jądrze. Otaczają ją blaszki podstawne. Od zewnątrz do naczyń włosowatych przylegają rozmieszczone nieregularnie perycyty, czyli komórki charakteryzujące się silnymi własnościami kurczliwymi. Naczynia włosowate osiągają średnicę od 7 do 15 μm. Są dostrzegalne jedynie pod mikroskopem.
Zobacz także, z czego składa się krew:
Klasyfikacja naczyń włosowatych przedstawia się następująco:
-
typ 1, czyli naczynia o ścianie ciągłej – zawierają śródbłonek ciągły, nieposiadający okienek i przerw, który spoczywa na ciągłej błonie podstawnej; najbardziej pospolity typ naczyń włosowatych; wykazują selektywną przepuszczalność, kontrolowaną przez ciągłą warstwę komórek śródbłonka; znajdują się np. w tkance łącznej czy gruczołach wydzielania zewnętrznego; biorą udział w tworzeniu bariery krew – mózg.
-
typ 2, czyli naczynia o ścianie okienkowej – charakteryzują się obecnością małych okienek w ścianie śródbłonka, które przesłonięte są przeponką; mają dużą przepuszczalność dla substancji wysokocząsteczkowych; występują w miejscu zachodzenia szybkiej wymiany substancji między tkanką a krwią, m.in. w nerkach czy jelicie;
-
typ 3, czyli naczynia zatokowe o ścianie nieciągłej – śródbłonek zbudowany jest z komórek o licznych otworach i z przerwami między komórkami; występują w wątrobie, śledzionie czy szpiku kostnym; blaszka podstawna może być nieciągła lub nieobecna; pozwalają swobodnie przechodzić przez ścianę wszystkim substancjom.
Jaką funkcję pełnią naczynia włosowate?
Naczynia włosowate pełnią wiele ważnych funkcji w ludzkim organizmie. Ich najważniejszym zadaniem jest jednak powstała pod wpływem ciśnienia wymiana składników pokarmowych, gazów, witamin, hormonów i zbędnych produktów przemiany materii pomiędzy krwią i tkanką. Jest to możliwe dzięki biernej i czynnej przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. Podczas niej wydostaje się z nich także osocze (dziennie zbierane jest do 5 litrów osocza z płynu tkankowego, a odpowiada za to układ limfatyczny). Ponadto zmieniają prędkość przepływu krwi i jej ciśnienie.
Zapalenie naczyń włosowatych
Zapalenie naczyń włosowatych należy do grupy różnorodnych chorób obejmujących naczynia krwionośne, które polegają na zapaleniu i uszkodzeniu ich ściany. Mogą dotyczyć też żyłek, tętniczek, tętnic czy dużych żył. W najcięższych przypadkach skutkują nieodwracalnym zniszczeniem ściany naczyń. Z kolei w łagodnych schorzeniach uszkodzenie jest przejściowe.
Często występuje układowe zapalenie naczyń. Jest to zespół chorobowy związany z martwiczym zapaleniem ściany naczyniowej. W przypadku zapalenia naczyń włosowatych mówi się o układowym zapaleniu małych naczyń. Wymienia się tu m.in. ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, mikroskopowe zapalenie naczyń i zespół Churga-Straussa.
Zespół Goodpasture’a – rzadka postać zapalenia naczyń włosowatych
Jedną z chorób naczyń włosowatych jest zespół Goodpasture’a, nazywany też zespołem płucno-nerkowym. Jest to zapalenie naczyń obejmujące naczynia włosowate kłębuszków nerkowych i/lub naczynia włosowate płuc, z występowaniem przeciwciał przeciwko błonie podstawnej. Choroba prawie 3-krotnie częściej występuje u mężczyzn.
Wśród jej objawów wymienia się: zmniejszenie masy ciała, gorączkę, złe samopoczucie, ból stawów, biegunkę, nudności, bladość skóry, symptomy szybko postępującego kłębuszkowego zapalenia nerek (krwiomocz, obrzęki obwodowe, dolegliwości dyzuryczne, bóle w okolicy lędźwiowej, nadciśnienie tętnicze) i symptomy krwawienia pęcherzykowego (kaszel, krwioplucie, duszności).
Leczenie opiera się na intensywnej immunosupresji w postaci pulsów cyklofosfamidu i metyloprednizolonu oraz na wymianie osocza. W ciężkich przypadkach może być zastosowana uzupełniająco sztuczna wentylacja i terapia nerkozastępcza. Kompleksowe leczenie może dać pełną remisję choroby.
Bibliografia:
1. Bal J., Biologia molekularna w medycynie: elementy genetyki klinicznej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
2. Trojan P., Janik M., Przybyło M., Śródbłonek — niedoceniany organ. 1. Budowa i rola w procesach fizjologicznych, „Kosmos Problemy Nauk Biologicznych”, 2014, 4(305), s. 555–568.
3. Kurzyk A., Angiogeneza — możliwości, problemy, perspektywy, „Postępy Biochemii”, 2015, 61(1), s. 25–34.
4. Walski M., Frontczak-Baniewicz M., Cechy ultrastrukturalne prawidłowego i dysfunkcyjnego śródbłonka naczyń krwionośnych, „Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej”, 2007, 117 (Supl.), s. 46–49.
5. Panek A., Walatek B., Sułowicz W., Zespół Goodpasture’a – choroba o wielu obliczach, „Przegląd Lekarski”, 2013, 70(4), s. 218–223.
6. Adamczak M., Perkowska-Ptasińska A., Zespół Goodpasture’a, „Nefrologia i Dializoterapia Polska”, 2016, 20, s. 105–108.
7. Stevens A., Lowe J., Patologia, Warszawa, Czelej, 2005.
8. Ryba M., Hruby Z., Witkiewicz W., Układowe zapalenia naczyń związane z występowaniem przeciwciał przeciwko cytoplazmie neutrofili – ANCA, „Przegląd Lekarski”, 2013, 70(3), s. 149–156.