Zespół Nijmegen zawdzięcza nazwę holenderskiemu miastu Nijmegen, w którym został opisany po raz pierwszy. Największą liczbę przypadków choroby stwierdza się na terenie Środkowej i Wschodniej Europy, a zwłaszcza w Polsce, gdzie zarejestrowano ich około 100. Zespół Nijmegen jest dziedziczony w sposób autosomalnie recesywny i charakteryzuje się defektem systemów naprawczych DNA.

Co to jest zespół Nijmegen?

Zespół Nijmegen (z ang. Nijmegen breakage syndrome, NBS) to rzadko występująca uwarunkowana genetycznie choroba. W nomenklaturze medycznej określany jest też jako zespół niestabilności chromosomowej Nijmegen. Zespół Nijmegen spowodowany jest mutacją w genie NBS1 występującym w locus 8q21. Najczęstszą mutację stanowi tzw. mutacja słowiańska (delecja 5pz (657del5) w egzonie 6 genu NBS1), którą stwierdza się aż u 90% chorych. Choroba dziedziczona jest autosomalnie recesywnie.

Mutacje genu NBS1 zaburzają funkcjonowanie nibryny będącej jego produktem białkowym, który uczestniczy w reperacji uszkodzeń na dsDNA. Czynniki środowiskowe, takie jak promieniowanie jonizujące, uszkadzają strukturę cząsteczek kwasów nukleinowych, prowadząc do dwuniciowych pęknięć DNA, czego nie można naprawić z powodu niedoboru nibryny. Stan ten usposabia do spontanicznych złamań i zmiany struktury chromosomów, a przede wszystkim 7 i 14 pary. Dlatego też u chorych na zespół Nijmegen nie wykonuje się żadnych badań czy zabiegów z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego.

Klasyfikacja zespołu Nijmegen

Według opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) zespół Nijmegen przyporządkowany został do kategorii Q. Obejmuje ona wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe.

Objawy zespołu Nijmegen

Nijmegen to zespół, w przebiegu którego występuje niedobór odporności będący przyczyną rozwoju częstych infekcji, niskorosłości, małogłowia (mikrocefalia) z dysmorfią twarzy. U niemowląt zauważa się przyspieszone zarastanie ciemiączka. Chorzy mają zazwyczaj niskie i pochylone ku tyłowi czoło, zmarszczkę nakątną, uwydatniony i zadarty w górę nos, cofniętą brodę, ptasi wygląd twarzy (z ang. bird like face). Dodatkowo stwierdza się duży język, pogrubiałe dziąsła, zniekształcone zęby, mikrognację (hipoplazja żuchwy), czyli nieprawidłowo małą żuchwę. Uszy są małe, wysoko osadzone, przylegające, o ubogiej rzeźbie małżowiny, z wąskimi przewodami słuchowymi.

Dłonie i stopy chorych na zespół Nijmegen są małe, a palce grube i krótkie. Może występować syndaktylia (zrośnięcie palców), klinodaktylia (skrzywienie osi palców), niedorozwój kości promieniowej czy brak lub zdwojenie kciuka. Skóra twarzy często pokryta jest plamami bielaczymi, z kolei na tułowiu występują plamy brunatne. U chorych stwierdza się też często zaburzenia narządu wzroku, jak: skośnie ku górze ustawienie szpar powiekowych, małe gałki oczne, obniżona ostrość widzenia, zmiany przezroczystości soczewek małe rogówki. Dodatkowo powieki górne są grube, zaś dolne delikatne. Rozwój intelektualny chorych ocenia się zazwyczaj jako zaburzony w umiarkowanym stopniu. Mogą występować zaburzenia rozwoju mowy.

Dzieci z zespołem Nijmegen urodzić się mogą z niedrożnym odbytem oraz wodonerczem, czyli rozszerzeniem miedniczki i kielichów nerkowych, co może prowadzić do zaniku miąższu nerki. U dziewczynek wystąpić może pierwotna niedoczynność jajników, zaś u chłopców wnętrostwo (niezstąpienie jąder). Dodatkowo u płci żeńskiej rozwinąć się może hipogonadyzm hipogonadotropowy.

Czym jest i jakie funkcje pełni układ immunologiczny dowiecie się z filmu: 

Zespół Nijmegen predyspozycją wystąpienia innych chorób

Zespół Nijmegen w przypadku dzieci charakteryzuje się zwiększoną predyspozycją wystąpienia nowotworów złośliwych, w tym zwłaszcza chłoniaka (nowotwór wywodzący się z układu chłonnego), glejaka (nowotworów ośrodkowego układu nerwowego), rdzeniaka (nowotwór ośrodkowego układu nerwowego, który najczęściej rozwija się w móżdżku) oraz mięśniakomięsaka. Dotyczy to także heterozygotycznych nosicieli mutacji genu NBSl. Dodatkowo chorzy na zespół Nijmegen wykazują skłonność do rozwoju stanów zapalnych ucha środkowego, wyrostka sutkowatego, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i układu moczowego.

Polecamy: Zespół Capgrasa – urojenia o życiu pośród sobowtórów

Rozpowszechnienie zespołu Nijmegen

Największą liczbę przypadków zespołu Nijmegen stwierdza się na terenie Środkowej i Wschodniej Europy, a zwłaszcza w Polsce. Następnymi krajami, biorąc pod uwagę liczbę przypadków choroby, są: Czechy, Słowacja, Niemcy, Ukraina. Pojedyncze przypadki stwierdzono w Wielkiej Brytanii, Włoszech, Francji, Hiszpanii, Holandii, Chorwacji, Serbii, Turcji, Argentynie, Rosji, Maroko, Chile, Nowej Zelandii. Na całym kontynencie Ameryki Północnej odnotowano 40 przypadków zespołu Nijmegen.

Badania genetyczne na zespół Nijmegen

W stwierdzeniu zespołu Nijmegen niezbędne są badania genetyczne molekularne. Materiałem do badań jest krew obwodowa pobrana na EDTA (z ang. ethylenediaminetetraacetic acid), czyli kwas wersenowy, zwany też edetynowym. Materiałem do badań może być także ślina, co wymaga naplucia do probówki. Badany jest gen NBN (NBS1). Czas realizacji badania wynosi 10–14 dni, a jego koszt to około 280–360 zł.

Leczenie zespołu Nijmegen

Z racji, że zespół Nijmegen to choroba genetyczna, nie ma możliwości podjęcia leczenia przyczynowego. Chorzy ze względu na rozmaite dolegliwości wymagają objęcia opieką przez interdyscyplinarny zespół medyczny i pomocą psychologiczną. Chorzy na zespół Nijmegen kierowani są także dość często na terapię logopedyczną.

Bibliografia:

1. Lewandowicz-Uszyńska A., Lubieniecka M., Opieka nad pacjentem z zespołem Nijmegen, „Family Medicine & Primary Care Review”, 2011, 13(3), s. 601-603.

2. Chrzanowska K.H., Gajdulewicz M., Spodar K. i wsp., Zespół Nijmegen – zasady rozpoznawania i postępowania, „Standardy Medyczne”, 2004, 2, s. 334–340.

3. Mazurak M., Czyżewska M., Gajewska E., Zespół Nijmegen „Przegląd Pediatryczny”, 2006, 36(1), s. 64-69.

4. Olczak-Kowalczyk D., Dembowska-Bagińska B., Gregorek H. i wsp., Dental Aspect of Nijmegen Breakage Syndrome, “Nowa Stomatologia”, 2009, 1-2, s. 3-8.