Wstrząs septyczny to postać ciężkiej sepsy z opornym na leczenie niskim ciśnieniem krwi, wymagającym stosowania leków obkurczających naczynia krwionośne. Może doprowadzić do zespołu niewydolności wielonarządowej, czyli zagrażającego życiu upośledzenia czynności narządów wewnętrznych.
Co to jest wstrząs septyczny?
Mówiąc o wstrząsie septycznym, warto przybliżyć kilka pojęć medycznych.
Zakażenie – reakcja organizmu o charakterze zapalnym na czynnik chorobotwórczy, który dostał się do tkanek, płynów lub jam ciała, które powinny być zupełnie jałowe, czyli pozbawione jakichkolwiek drobnoustrojów. Lekarz może podejrzewać zakażenie na podstawie objawów klinicznych i wskaźników zapalnych w podstawowych badaniach laboratoryjnych. Potwierdzenie zakażenia odbywa się poprzez wyizolowanie drobnoustroju chorobotwórczego z płynu ustrojowego lub tkanek.
Sepsa – uogólniona reakcja zapalna, następująca w wyniku zakażenia.
SIRS (zespół uogólnionej reakcji zapalnej) – współwystępowanie co najmniej 2 z wymienionych objawów: temperatura powyżej 38°C lub poniżej 36°C, tętno powyżej 90/min., oddech powyżej 20/min lub ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla (PaCO2) poniżej 32 mmHg i leukocyty powyżej 12 000/µl lub poniżej 4000/µl.
Wstrząs septyczny to postać ciężkiej sepsy. Sepsę określamy jako ciężką, kiedy powoduje niewydolność lub znaczne zaburzenia funkcji narządów wewnętrznych:
- spadek ciśnienia skurczowego (hipotensja) poniżej 90 mmHg lub średnie ciśnienie poniżej 70 mmHg, lub spadek ciśnienia skurczowego o co najmniej 40 mmHg,
- niewydolność układu oddechowego,
- niewydolność nerek objawiająca się spadkiem ilości wydalanego moczu i wzrostem kreatyniny we krwi,
- kwasica metaboliczna, czyli pH krwi poniżej 7,3 przy wzroście stężenia mleczanów w surowicy,
- zaburzenia hemostazy, czyli tendencja do krwawień i krwotoków, przy ilości płytek krwi poniżej 100 000/µl,
- niewydolność wątroby,
- zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, przede wszystkim zaburzenia świadomości.
Sepsa jest to zbyt intensywna reakcja organizmu na zakażenie wywołane czynnikiem chorobotwórczym i wytwarzanymi przez niego endotoksynami. Wstrząs septyczny wynika z tej reakcji. Dochodzi do zbyt małego wypełnienia naczyń krwionośnych, zjawiska hipotensji i hipoperfuzji, czyli zmniejszenia ciśnienia krwi i zmniejszenia transportu tlenu do tkanek, co prowadzi do ich niedotlenienia.
Przyczyny wstrząsu septycznego
Czynnikami ryzyka rozwoju sepsy są zaburzenia odporności, jednak nie tylko osoby z upośledzoną odpornością mogą rozwinąć wstrząs septyczny. Przyczynę stanowi przede wszystkim zakażenie i stan zapalny różnych narządów, np. zapalenie trzustki, pęcherzyka żółciowego, wyrostka robaczkowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie płuc czy nawet infekcje skóry. Zdarza się, że drobnoustrój wywołujący wstrząs septyczny wywodzi się z ogniska zupełnie bezobjawowego, np. z zęba, zatok, układu rozrodczego.
Przyczyną wstrząsu septycznego mogą być stosowane cewniki, zarówno naczyniowe, jak i zakładane do pęcherza moczowego, wszelkiego rodzaju endoprotezy, dreny, a także urządzenia typu respiratory, które są wykorzystywane w terapii. Punktem wyjścia do poważnych uogólnionych zakażeń u osób przewlekle chorych mogą być rany i odleżyny.
Objawy wstrząsu septycznego
Hipotensja i hipoperfuzja doprowadzają przede wszystkim do niedotlenienia komórek, a tym samym do zaburzenia funkcji tkanek i narządów. Dochodzi do rozwoju kwasicy mleczanowej, a do tego rozwijają się:
- ostra niewydolność oddechowa,
- ostra niewydolność nerek (przednerkowa),
- zaburzenia świadomości,
- wrzody stresowe w przewodzie pokarmowym,
- niedokrwienie jelita grubego,
- niewydolność nadnerczy.
Objawy są uzależnione od rozległości i rodzaju zajętych narządów. Jeśli nie podejmie się właściwego leczenia, dochodzi do niewydolności wielonarządowej i zgonu.
Rozpoznanie wstrząsu septycznego
Badania laboratoryjne mają na celu określenie stopnia upośledzenia funkcji narządów wewnętrznych i rozpoznanie stanu zapalnego. Ponadto wykonuje się mikrobiologiczne badania, by określić przyczynę tego stanu.
Niekiedy w rozpoznaniu konieczne jest wykonanie badań obrazowych – rentgena (RTG), ultrasonografii (USG), tomografii komputerowej (TK).
Leczenie wstrząsu septycznego
Podstawą leczenia wstrząsu septycznego jest usunięcie przyczyny zakażenia, w miarę możliwości usunięcie zakażonych narządów i tkanek, np. martwego jelita czy pęcherzyka żółciowego. Zakłada się dreny do ropni wewnątrznarządowych. Jak najszybciej lekarz pobiera materiał do badania mikrobiologicznego, dopiero później wdraża leczenie o jak najszerszym spektrum, jednak w oparciu o podejrzenie etiologii zakażenia. Po uzyskaniu wyników badań mikrobiologicznych (po 2–3 dniach) leczenie jest ukierunkowane na konkretny drobnoustrój. Najczęściej trwa do 10 dni, choć w ciężkich przypadkach, wolno odpowiadających na leczenie, może się przedłużyć.
Wstrząs septyczny – pierwsza pomoc medyczna
Poza leczeniem przyczynowym bardzo ważne jest leczenie objawowe, które należy rozpocząć jak najszybciej. Przede wszystkim ma ono na celu wyrównanie ciśnienia krwi, wentylację płuc (jeśli istnieje taka konieczność), forsowanie diurezy i wiele innych działań mających na celu ustabilizowanie wskaźników życiowych pacjenta. Rokowanie zależy od czynnika etiologicznego, podatności na leczenie i stanu ogólnego chorego.
Postępowanie w przypadku niskiego ciśnienia spowodowanego wstrząsem septycznym nie ogranicza się jedynie do podawania płynów. Ważne jest również stosowanie leków obkurczających naczynia krwionośne, jak noradrenalina czy dopamina.