Rącznik pospolity to roślina, która w klimacie tropikalnym ma charakter wieloletni, natomiast w klimacie umiarkowanym, w tym w Polsce, można się nią cieszyć tylko przez jeden sezon. Roślina mimo szerokiego zastosowania jest niezwykle niebezpieczna. Jej nasiona to źródło silnie trujących substancji. Ich zjedzenie nawet w niewielkiej ilości może okazać się zabójcze.

Czym jest rącznik pospolity?

Rącznik pospolity (z łac. Ricinus communis L.) to gatunek rośliny zaliczany do rodzaju rącznik i rodziny wilczomleczowatych. Wywodzi się z Bliskiego Wschodu i Afryki Północno-Wschodniej. Z czasem rozprzestrzenił się szeroko w klimacie podzwrotnikowym i tropikalnym. Roślina zwyczajowo określana jest jako rycynus i kleszczowina pospolita.

Rącznik pospolity – zastosowanie prozdrowotne

Rącznik pospolity ma szerokie zastosowanie w lecznictwie. Surowiec zielarski stanowią nasiona rącznika (z łac. Semen Ricini), z których w procesie tłoczenia na zimno uzyskuje się olej rycynowy (z łac. Oleum Ricini). Najbardziej znany jest z działania drażniącego na błonę śluzową jelita cienkiego, w konsekwencji czego pobudza perystaltykę. Wynikiem tego jest efekt przeczyszczający. W związku z tym spożywanie go polecane jest osobom zmagającym się z przewlekłymi zaparciami. Olej z rącznika wykazuje działanie przeciwzapalne, antygrzybiczne, odkażające, przeciwbakteryjne, które zawdzięcza zawartości kwasu rycynolowego. Można go znaleźć w składzie środków leczniczych stosowanych w dermatologii na oparzenia i wrzody skóry, leiszmaniozę skórną czy w okulistyce w terapii złuszczającego zapalenia powiek rogówki. To źródło witaminy E, czyli antyoksydantu, który zwalcza wolne rodniki i spowalnia proces starzenia się tkanek.

Rącznik pospolity – inne zastosowanie

Rącznik pospolity ma postać dość dużego krzewu. Jego wysokość wynosi 1,2–1,8 m, a szerokość około 90 cm. Roślina ma intrygujący wygląd, w związku z czym jest dość często sadzana w parkach i ogrodach. Na uwagę zasługują zwłaszcza liście, które kształtem przypominają rozłożoną dłoń, a ich średnica sięga nawet do 50 cm. Ich pokaźne rozmiary skutecznie mogą ukryć znajdujące się za rośliną nieestetyczne zabudowania czy ogrodzenia. Roślina kwitnie od lipca do późnej jesieni, ma czerwone kwiaty. Sprawdza się na krety. Określa się ją nawet mianem antykreta. Jest też silnym naturalny repelentem wobec turkuci.

Wyprodukowany z rącznika olej jest powszechnie wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym. Stanowi składnik lotionów, mydeł, płynów do demakijażu, płynnych brylantyn oraz kosmetyków wytwarzanych w domu. Można go też używać samodzielnie. Polecany jest w pielęgnacji skóry mieszanej, dojrzałej, skłonnej do podrażnień, suchej, szorstkiej. Reguluje wydzielanie sebum. Wygładza, uelastycznia, zmiękcza skórę. Wzmacnia i regeneruje zniszczone włosy. Zapobiega wypadaniu włosów i rozdwajaniu się końcówek. Wydłuża i zagęszcza brwi i rzęsy.

Opakowanie 100 ml oleju rącznikowego to koszt około 15 zł. Jest dostępny w aptekach, sklepach zielarskich i do nabycia w sprzedaży internetowej.

Kiedy warto leczyć się ziołami? Odpowiedź znajdziesz w filmie:

Rącznik pospolity – uprawa

Rącznik pospolity jest stosunkowo prosty w uprawie. Roślinę sadzić można z gotowych już sadzonek lub samodzielnie wysiewać do doniczek, co wykonuje się na przełomie marca i kwietnia. Nieco podrośnięte sadzonki wysadza się do gruntu w maju. Należy pamiętać, że przed siewem konieczne jest moczenie nasion w wodzie przez 24 godziny. Za opakowanie 2 g nasion rącznika pospolitego zapłaci się około 3 zł, a za sadzonkę – średnio 7 zł. Roślina preferuje słoneczne, ciepłe, osłonięte i zaciszne stanowisko. Najlepiej rośnie na żyznej, gliniasto-piaszczystej glebie o umiarkowanej wilgotności. Rącznik pospolity nie jest odporny na mróz. Stąd też w klimacie umiarkowanym to roślina jednoroczna. Wymaga podlewania i nawożenia podczas słonecznej pogody.

Czy rącznik pospolity jest trujący?

W składzie nasion rącznika pospolitego oprócz sporej zawartości tłuszczu (35–58%) i białka (20%) znajdują się związki trujące, jak alkaloid rycynina i białko rycyna, które w dawce powyżej 0,2 g (tyle zawarte jest w 3 nasionach) jest zabójcze. Zgon następuje w ciągu kilkudziesięciu godzin. Początkowe objawy zatrucia rącznikiem pospolitym są niecharakterystyczne. Występują: ogólne osłabienie organizmu, gorączka, bóle mięśni, gwałtowne wymioty i biegunka, nudności, rozszerzenie źrenic. Kolejne dolegliwości zatrucia rącznikiem pospolitym to: silny ból brzucha, powiększenie wątroby i śledziony, aglutynacja (tj. zlepianie krwinek) oraz wytrącanie się fibryny – białka stanowiącego podstawę dla powstania skrzepu krwi. W konsekwencji aglutynacji następuje silne przekrwienie nerek i narządów układu pokarmowego. Ponadto na skutek zatrucia rącznikiem organizm narażony jest na owrzodzenia przewodu pokarmowego, niewydolność nadnerczy, hipoglikemię (tj. niedocukrzenie), anurię (czyli bezmocz, gdy dobowa ilość wydalonego moczu jest mniejsza niż 100 ml).