Choć obecnie medycyna dysponuje bardziej wiarygodnymi testami, zbadanie objawu Kerniga trwa parę sekund i jest nieinwazyjne, dlatego do dzisiaj wykorzystuje się go w procesie diagnostycznym.

Na czym polega objaw Kerniga?

Objaw Kerniga najczęściej pojawia się w przypadku infekcji opon mózgowych, czyli miękkich błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy. Mają one służyć ochronie mózgu, od którego są oddzielone płynem mózgowo-rdzeniowym, przed urazami i infekcjami.

Objaw Kerniga polega na występowaniu oporu mięśniowego podczas badania – chory leży na plecach, a lekarz biernie unosi jego wyprostowaną kończynę dolną lub próbuje maksymalnie wyprostować zgiętą kończynę w stawach biodrowych i kolanowych, a druga kończyna pozostaje wyprostowana. Jeśli doszło do podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych, pojawia się opór mięśniowy uniemożliwiający wyprostowanie zgiętej kończyny lub w przypadku unoszenia wyprostowanej kończyny następuje jej odruchowe zgięcie w stawie kolanowym.

Objaw Kerniga zawsze jest symetryczny i obustronny. Powinien też być bezbolesny.

Jak odkryto objaw Kerniga?

Objaw Kerniga został nazwany na cześć jego odkrywcy, który był wybitny rosyjskim internistą i neurologiem – Władimira Mikołajewicza (Woldermara) Kerniga, który pod koniec XIX w szpitalu w St. Petersburgu leczył chorych na zapalenie opon mózgowych. Dzięki obserwacji swoich pacjentów odkrył występowanie objawu nazwanego później jego imieniem, co znacznie przyspieszyło proces diagnostyczny w zapaleniu opon mózgowych i mózgu.

Objaw Kerniga – wartość diagnostyczna

Objaw Kerniga od prawie 150 lat jest stosowany w medycynie jako podstawa do diagnozowania zapaleń mózgu i opon mózgowych. Na początku XX w Brudziński, znany polski neurolog, stwierdził, że pojawia się on u 57% pacjentów chorujących na zapalenie opon mózgowych, tym samym ustalając wysoką wartość diagnostyczną tego badania.

Dzisiaj medycyna rozwinęła się na tyle, że może sięgnąć do bardziej bezpośrednich metod oceniania, czy doszło do zakażenia mózgu oraz jego przyczyn. Dzięki wykorzystaniu wiedzy na temat innych objawów, punkcji płynu mózgowo-rdzeniowego i nowoczesnych metod obrazowania mózgu można określić stan pacjenta z o wiele większą dokładnością niż przy pomocy odruchów.

Badania porównujące wyniki punkcji mózgowo-rdzeniowej i obecność odruchu Kerniga sugerują, że jego użyteczność diagnostyczna jest o wiele niższa niż uważał Brudziński. Wśród 23 przebadanych osób chorych na zapalenie opon mózgowych objaw Kerniga wystąpił tylko u dwóch (czyli 8%). Oznacza to, że jego brak nie zwalnia lekarza z dalszej diagnostyki w kierunku infekcji opon mózgowych.

Badano też osoby, u których punkcja płynu mózgowo-rdzeniowego nie wykazała zapalenia opon. U 4% z nich objaw Kerniga był obecny, co oznacza, że nie musi on świadczyć o wystąpieniu tej groźnej choroby.

Choć badania oceniające wartość diagnostyczną objawu Kerniga nie wypadły dla niego pomyślnie, jest on nadal tradycyjnie wykorzystywany podczas ewaluacji stanu chorego. Wynika to z jego nieinwazyjności, łatwości w stosowaniu i braku kosztów. Ostatecznie jednak należy pamiętać, że jego brak nie świadczy o tym, że badana osoba jest zdrowa, a pojawienie się nie musi oznaczać choroby.

Zapalenie opon mózgowych – inne objawy

Wartość diagnostyczna objawu Kerniga rośnie, gdy towarzyszą mu inne objawy świadczące o tym, że doszło do zapalenia opon mózgowych, którymi mogą być:

• wysoka gorączka – podwyższona temperatura ciała świadczy o infekcji, a w przypadku zapalenia opon mózgowych gorączka jest zazwyczaj wyjątkowo wysoka,
• silne bóle głowy,
• mdłości lub wymioty,
• wysypka,
• objawy neurologiczne – splątanie, zaburzenia widzenia, senność, napady padaczkowe,
• objaw Brudzińskiego,
• sztywność karku.

Objaw Kerniga – czy konieczna jest konsultacja z lekarzem?

Objaw Kerniga obserwuje się u kilku procent populacji i zawsze jest on niepokojący, choć niekoniecznie musi świadczyć o zachorowaniu na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Inne możliwe przyczyny to: zaburzenia pracy mózgu, choroby neurodegeneracyjne, powikłania po urazach głowy lub rosnące guzy. Czasami jest on też zwiastunem powoli rozwijającego się zapalenia mózgu, które jest bardzo niebezpieczną chorobą, ze śmiertelnością wynoszącą 25%.

Objaw Kerniga – jakie przyczyny mogą doprowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych?

Zapalenie opon mózgowych najczęściej ma charakter infekcyjny. Może zostać wywołane przez bakterie (meningokoki, pneumokoki, krętki borelii, prątki gruźlicy) i wówczas w leczeniu stosuje się antybiotyki. Wirusowe zapalenie leczy się przy użyciu leków antywirusowych i może ono zostać wywołane przez wirusa opryszczki, ospy, odry, świnki, polio oraz wiele innych. Może również dojść do infekcji grzybiczych lub pasożytniczych.

Mimo że korzystanie z objawu Kerniga było bardzo pomocne na początku XX w, to nie pozwalało ono na różnicowanie przyczyn stanu chorobowego – nie dało się rozróżnić czy odruch pojawił się na skutek dawnego urazu czy infekcji (oraz jej przyczyn). Tymczasem wiedza ta w znacznym stopniu determinuje sposób leczenia.

Bibliografia:

Thomas K., Hasbun R., Jekel J. i Quagliarello V., The Diagnostic Accuracy of Kernig's Sign, Brudzinski's Sign, and Nuchal Rigidity in Adults with Suspected Meningitis, “Clinical Infectious Diseases”, 35(1), 2002, s. 46–52.