Choroba syropu klonowego to schorzenie uwarunkowane genetycznie, w którym zostaje zaburzony metabolizm aminokwasów. W skali globu występuje z częstością 1:185 000 urodzeń. W Polsce zaś szacuje się, że pojawia się z częstością 1:250 000 i dokonuje się około 1 do 2 rozpoznań rocznie. Leczenie opiera się na wprowadzeniu diety niskobiałkowej w okresie noworodkowym, co wiąże się ze znacznym ograniczeniem rozwoju choroby.

Czym jest choroba syropu klonowego?

Choroba syropu klonowego (maple syrup urine disease, MSUD) to rzadko występująca, autosomalna typu recesywnego wada albo niedobór enzymu (dehydrogenazy α-ketokwasów aminokwasów rozgałęzionych) odpowiedzialnego za oksydację aminokwasów, takich jak leucyna, izoleucyna i walina. W konsekwencji następuje ich gromadzenie wraz z odpowiadającymi im α-ketokwasami we krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym i moczu.

MSUD zaliczany jest do grupy wrodzonych wad metabolizmu zwanych aminoacidopatiami. Choroba dotyka znacznie częściej populacji Starego Zakonu Mennonickiego. Jej nazwa pochodzi od zapachu podobnego do woni syropu klonowego, jaką wydziela mocz chorego. W nomenklaturze medycznej określana jest jako ketoacyduria aminokwasów rozgałęzionych. Rozróżnia się 4 postacie MSUD:

• klasyczną – najczęstsza, o najcięższym przebiegu, charakterystyczne oznaki choroby pojawiają się w pierwszych dniach życia, stężenie aminokwasów rozgałęzionych wynosi około 1000–5000 μmol/L, aktywność dehydrogenazy wynosi 0–2% normy;

• przepuszczającą – początkowo przebiega bezobjawowo; pierwsze objawy pojawiają się zwykle w wieku od 5 miesięcy do 2 lat; uwidaczniają się najczęściej w czasie infekcji, po szczepieniu czy znacznym podwyższeniu zawartości białka w diecie; w stanach zaostrzenia stężenie leucyny może wzrosnąć do 400–2000 μmol/L, aktywność dehydrogenazy wynosi 5–20% normy;

• pośrednią – występuje bardzo rzadko, zazwyczaj przebiega całkowicie bezobjawowo, stężenie leucyny wynosi 50–1000 μmol/L, aktywność dehydrogenazy w granicach 3–30% normy;

• tiaminozależną – stężenie leucyny i aktywność dehydrogenazy podobne jak w postaci pośredniej.

Na czym polega dziedziczenie MSUD?

MSUD jest schorzeniem dziedziczonym autosomalnie typu recesywnego, co oznacza, że oboje rodzice muszą być nosicielami wadliwego genu, nie muszą jednak chorować. Jeśli dziecko otrzyma kopię wadliwego genu od każdego z rodziców, wykazuje pełnoobjawowy obraz choroby. Z kolei jeśli otrzyma jedną kopię wadliwego genu (od matki lub ojca) staje się nosicielem choroby, którą może przekazać następnie swoim dzieciom.

Objawy choroby syropu klonowego

Za najbardziej charakterystyczny symptom MSUD uważa się zapach moczu przypominający woń syropu klonowego lub palony karmel. Objawami choroby są częste nudności i wymioty, brak apetytu, słabsze ssanie u niemowlaków, wiotkość, spadek masy ciała, okresowe bezdechy i apatia. U dzieci obserwuje się brak ruchliwości i energii oraz ciągłe zmęczenie.

Zdarza się, że chorobie towarzyszą zaburzenia rozwojowe oraz brak przyrostu masy i długości ciała. Może się pojawić hipoglikemia i kwasica metaboliczna. Choroba często prowadzi do zespołu intoksykacji. Nieleczona predysponuje do napadów drgawek, śpiączki, obrzęku mózgu, a nawet śmierci. Dzieci nieleczone umierają zwykle pod koniec 1 roku życia.

Na czym polega leczenie MSUD?

Leczenie w stanach ciężkich polega na usunięciu toksycznych metabolitów drogą hemodializy lub dializy otrzewnowej, z równoległą podażą kaloryczną w postaci dożylnych wlewów glukozy i lipidów pod stałą kontrolą poziomu aminokwasów w osoczu. Postępowanie to jest podejmowane zwłaszcza podczas przyjmowania niektórych leków i infekcji. Po osiągnięciu wyrównania biochemicznego stosuje się specjalną dietę o niskiej zawartości białka.

Chorych przez całe życie obowiązuje dieta niskobiałkowa. Opiera się ona na redukcji spożycia aminokwasów rozgałęzionych i dostosowana jest do indywidualnej tolerancji i aktualnego stanu równowagi metabolicznej organizmu. Celem leczenia dietetycznego jest normalizacja poziomów aminokwasów rozgałęzionych (branched-chain amino acid, BCAA) we krwi, przy jednoczesnym dostarczeniu odpowiedniej ilości innych aminokwasów oraz składników odżywczych koniecznych do prawidłowego rozwoju psychofizycznego.

Dieta eliminująca produkty białkowe polega na wykluczeniu z jadłospisu mleka i przetworów mlecznych, mięsa, jaj, ryb i wszystkich potraw bogatych w białko. Bezpieczne jest spożywanie herbaty, miodu, margaryny, dżemu, naparów ziołowych, niewielkiej ilości kasz, olejów roślinnych, cukru i produktów zawierających śladowe ilości białka. Białko do diety dziecka wprowadza się stopniowo w postaci pokarmu matki lub mleka modyfikowanego, ale tylko po wyliczeniu zawartości aminokwasów rozgałęzionych zgodnie z normami. Zaleca się suplementację witaminy B1, która wyraźnie obniża ich stężenie. Ponadto trzeba przyjmować preparaty białkozastępcze wolne od aminokwasów rozgałęzionych. Chorzy na MSUD powinni pozostawać pod stałą kontrolą lekarską i dietetyczną.

Bibliografia:

1. Kemona H., Mantur M., Diagnostyka laboratoryjna, Wrocław, Edra Urban & Partner, 2010.

2. Kowalik A., Narojek L., Sykut-Cegielska J., Realizacja diety z ograniczeniem leucyny, izoleucyny i waliny u dzieci z chorobą syropu klonowego (MSUD), „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 2007, 58(1), s. 95-101.

3. Kawalec W., Pediatria, Warszawa, PZWL, 2013.