Choroby serca to zespoły objawów o różnych przyczynach. Część z nich ma podłoże wrodzone, ale większość rozwija się w trakcie życia chorego, stanowiąc zagrożenie dla jego sprawności i zdrowia. Prawidłowe różnicowanie i dogłębna diagnostyka umożliwiają skuteczne leczenie dużej części tych niebezpiecznych schorzeń.

Polecamy: Arytmia - zaburzenia rytmu serca. Objawy, przyczyny, leczenie oraz skutki arytmii

Choroby serca i naczyń

Choroby serca często pojawiają się jako skutki procesu toczącego się w innych narządach i należy je traktować jako choroby układu krążenia. Typowymi przykładami są schorzenia przebiegające ze zwiększonym oporem naczyniowym w tętnicach. I tak nadciśnienie tętnicze albo zwężenie aorty mogą być przyczyną przerostu lewej komory serca, podczas gdy nadciśnienie płucne (wynikające ze schorzeń układu oddechowego) może spowodować pogrubienie ściany prawej komory. 

Przyczyną rozwoju chorób sercowo-naczyniowych jest też miażdżyca. Proces prowadzący do zwężenia, stwardnienia i powstawania zwapnień w ścianach naczyń krwionośnych znacznie obciąża układ krążenia i jego ofiarą pada również samo serce. Rozwój blaszek miażdżycowych w naczyniach wieńcowych (zapewniających sercu ukrwienie) jest powodem choroby niedokrwiennej i zawałów mięśnia sercowego.

Rodzaje chorób serca

Choroby serca można podzielić ze względu na to, jakie są ich przyczyny i objawy.

Grupę chorób, z którymi można zetknąć się już we wczesnym dzieciństwie, stanowią wady wrodzone. Są one skutkiem zaburzeń kształtowania się struktur serca w trakcie rozwoju płodu. Nie mają bezpośredniego podłoża genetycznego, ale częściej występują u dzieci z wadami chromosomalnymi (np. zespół Downa, Edwardsa, Turnera). Czynnikiem zakłócającym tworzenie się tkanek serca mogą być substancje toksyczne (w tym alkohol i nikotyna), choroby zakaźne, niektóre leki, a nawet z pozoru banalne infekcje wirusowe. Część z tych wad daje się rozpoznać w trakcie badań ultrasonograficznych wykonywanych u ciężarnej. Ponieważ przepływ krwi w układzie krwionośnym dziecka zmienia się po urodzeniu (w związku z uruchomieniem pracy płuc i ustaniem krążenia pępowinowego), niektóre wady rozwojowe serca płodu zagrażające jego życiu leczy się śródmacicznie – jeszcze przed porodem.

Spośród wad wrodzonych najcięższe są wady sinicze. Należą do nich: częściowe lub całkowite przełożenie pni naczyniowych (gdy aorta i pień płucny osadzone są w ujściu niewłaściwej komory serca), ubytek przegrody międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej, przetrwały przewód tętniczy Botalla, zarośnięcie zastawki trójdzielnej.

Spośród wrodzonych wad niesiniczych najczęściej spotyka się zwężenie aorty, tętnicy płucnej, niedomykalności lub wady zastawkowe.

Choroby serca u dzieci i młodzieży

Choroby serca u dzieci to przeważnie wady wrodzone i ich powikłania, jak np. przerost mięśnia sercowego, nadciśnienie płucne, opóźnienie rozwoju fizycznego.

Schorzeniami rozwijającymi się u młodzieży często są choroby zastawek serca w postaci ich zwężenia lub niedomykalności. Wady te z czasem nasilają się, powodując potrzebę leczenia operacyjnego, włącznie z koniecznością wymiany zastawki na sztuczną lub biologiczną (pochodzenia zwierzęcego).

Niektóre wady zastawkowe (np. wypadanie płatka zastawki dwudzielnej) mogą powodować napadowe, niebezpieczne zaburzenia rytmu serca.

Choroba reumatyczna serca

Choroba reumatyczna, polegająca na nadmiernej reakcji układu immunologicznego na własne tkanki, może spowodować zapalenie wsierdzia, które często jest przyczyną rozwoju wady zastawkowej. Podobny mechanizm prowadzi do uszkodzenia serca w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego.

Zaburzenia rytmu serca

Zaburzenia rytmu serca mogą być pierwotnym lub wtórnym objawem choroby serca. Dzieli się je na:

• zaburzenia przewodzenia impulsów wyzwalających skurcze – powodujące bloki (np. zatokowo-przedsionkowy, przedsionkowo-komorowy) i wtórne zmiany pod postacią np. skurczów dodatkowych, rozkojarzenia przedsionkowo-komorowego czy bradykardii (spowolnionego rytmu serca),
  
• zaburzenia generowania impulsów w układzie bodźcoprzewodzący serca, takie jak np. częstoskurcze nadkomorowe lub komorowe, mające najczęściej charakter napadowy.

Choroba niedokrwienna serca

Choroba niedokrwienna spowodowana jest najczęściej rozwojem miażdżycy, nadciśnienia, czynnikami środowiskowymi (stres, nadmierny wysiłek i zmęczenie, palenie tytoniu). Stanowi podstawową przyczynę nagłej śmierci sercowej, ponieważ jej powikłaniem jest zawał mięśnia sercowego, który ze względu na często towarzyszące mu zaburzenia rytmu i ostrą niewydolność krążenia stwarza zagrożenie dla życia chorego.

Objawy choroby serca

Objawy choroby serca są zależne od typu schorzenia. Najczęściej spotykane są:

• napadowe bóle w klatce piersiowej (zamostkowe, ale też o innej lokalizacji),
  
• obrzęki obwodowe,
  
• duszność,
  
• szybkie męczenie się w trakcie wysiłku,
  
• okresowe kołatania serca,
  
• sinica centralna lub obwodowa.
  

Wystąpienie tego typu objawów, nawet o niewielkim nasileniu, jest zawsze wskazaniem do wizyty u lekarza.