Choroba Canavan po raz pierwszy opisana została w roku 1931 przez amerykańską neurolog Myrtelle Canavan, lecz jako osobna jednostka chorobowa wyodrębniona została dopiero w 1949. Choroba Canavan występuje niezwykle rzadko, ponieważ do jej ujawnienia się konieczne jest przekazanie dziecku nieprawidłowej wersji genu od obojga rodziców.
Czym jest choroba Canavan?
Choroba Canavan (z ang. Canavan disease, CD) to rzadko występujące, nieuleczalne schorzenie metaboliczne. W nomenklaturze medycznej określana jest także jako leukodystrofia gąbczasta, choroba Canavan-van Bogaerta-Bertranda czy zwyrodnienie gąbczaste układu nerwowego. To choroba zwyrodnieniowa układu nerwowego, w której przebiegu dochodzi do degeneracji istoty białej mózgu, zwanej też substancją białą (z łac. Substantia alba) i istoty szarej mózgu, określanej inaczej substancją szarą (z łac. Substantia grisea). Stan ten to konsekwencja niedoboru enzymu N-acetyloaspartazy, co jest z kolei wynikiem mutacji w kodującym go genie ASPA, zlokalizowanym na chromosomie 17 (locus 17pter-p13). Niedobór N-acetyloaspartazy skutkuje kumulacją acetyloasparginiany, czego następstwem są zmiany gąbczaste w mózgu. Badacze przypuszczają, że substancja ta zaburza osłonki mielinowe włókien nerwowych, tj. struktury, które oprócz funkcji ochronnej usprawniają przewodzenie impulsów nerwowych. Za najczęściej występującą mutację badacze uważają tranzycję (zmianę prawidłowych nukleotydów, tj. składników kwasów nukleinowych, na inne) A>C. W konsekwencji tego następuje zamiana przez alaninę kwasu glutaminowego w pozycji 285 białka enzymu.
Zobaczcie, jak jest zbudowany i jakie funkcje pełni układ nerwowy:
Na czym polega dziedziczenie choroby Canavan?
Canavan to choroba uwarunkowana genetycznie, która dziedziczona jest w sposób autosomalnie recesywny. Do ujawnienia się choroby konieczne jest przekazanie dwóch nieprawidłowych genów, tj. od obojga rodziców. W sytuacji, gdy dziecko otrzyma po jednym genie nieprawidłowym i prawidłowym, to ten pierwszy zdominowany zostanie przez drugi, w wyniku czego nie dojdzie do ujawnienia się schorzenia. Schorzenie występuje najczęściej w populacji Żydów aszkenazyjskich.
Objawy choroby Canavan
Choroba Canavan przybrać może postać:
- dziecięcą – typowe objawy stanowią:
- postępujące powiększenie obwodu głowy (makrocefalia, czyli wielkogłowie nasilające się szczególnie w 3–6 miesiącu życia),
- późnienie rozwoju umysłowego i motorycznego,
- zespół wiotkiego dziecka charakteryzujący się obniżeniem napięcia mięśniowego, tj. hipotonią,
- gwałtowne skurcze toniczne kończyn,
- napady padaczkowe.
Z czasem dochodzi do niedowładu spastycznego (opór mięśnia na rozciąganie). Dodatkowo do zespołu opuszkowego, który przejawia się dysfagią (zaburzeniami połykania), dyzartrią (zaburzeniami mowy), niedowładem podniebienia. U dzieci zauważa się słaby przyrost masy ciała, refluks żołądkowo-przełykowy. Choroba ujawnia się około 4 miesiąca życia. Zgon następuje w ciągu kilku lat (średnio dziecko dożywa od 3 do 10 lat);
- dorosłych – typowe objawy to:
- otępienie (znaczne obniżenie sprawności umysłowej),
- zwyrodnienie barwnikowe siatkówki,
- objawy móżdżkowe jak np. zaburzenia równowagi i chodu, niezborność ruchów, obniżone napięcie mięśniowe, oczopląs, mowa skandowana.
Choroba może ujawnić się w różnym wieku młodzieńczym, a nawet dorosłym.
Choroba Canavan – rozpoznanie
Rozpoznanie choroby Canavan opiera się zwłaszcza na badaniach, takich jak:
- stężenie N-acetyloaspartazy w surowicy krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym, moczu;
- badania obrazowe, w tym rezonans magnetyczny (RM), tomografia komputerowa (TK), elektroencefalografia (EEG) i elektroneurografia (ENG).
Choroba Canavan w klasyfikacji ICD-10
W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) choroba Canavan sklasyfikowana została do:
- kategorii E, czyli „Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej”;
- podkategorii 75, czyli „Zaburzenia przemian sfingolipidów i inne zaburzenia spichrzania lipidów”;
- podtypu 2, czyli „Inne sfingolipidozy”.
W związku z tym jej zapis w ICD-10 przedstawia się następująco: E75.2.
Leczenie choroby Canavan
Niemożliwe jest przyczynowe leczenie choroby Canavan. Terapia skupia się na łagodzeniu występujących objawów i wymaga współpracy zespołu składającego się z lekarzy różnych specjalizacji. Bardzo ważne miejsce zajmuje intensywna rehabilitacja. Za obiecującą metodę leczenia specjaliści uznają terapię genową, która poddawana jest ciągłym badaniom. Polega ona na wprowadzeniu bezpośrednio do pnia mózgu nośników zdrowych genów, których zadaniem jest pobudzenie komórek w mózgu do wytwarzania N-acetyloaspartazy. Efekty terapii utrzymują się przez około rok, a specjaliści dążą do uzyskania długoterminowych rezultatów, by nie było konieczne jej powtarzanie.
Bibliografia:
1. Nowaczyk M., Rodzinne drzewo zdrowia: genetyka dla każdego, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 2007.
2. Longstaff A., Neurobiologia, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
3. Kozubski W., Liberski P.P., Neurologia. Podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006.