Chelatacja to określenie pochodzące od greckiego słowa chele oznaczającego kleszcze lub szczypce kraba, nawiązujące do zmian zachodzących w czasie tej reakcji chemicznej, gdy kation metalu zostaje „zakleszczony” w wiązaniach organicznej struktury pierścieniowej, utworzonej przez tzw. ligandy chelatujące. Powstałe w ten sposób związki już w czasie I wojny światowej wykorzystywano do celów medycznych, próbując oczyścić z metali ciężkich organizmy żołnierzy zatrutych gazami bojowymi.

Chelatacja EDTA

W połowie XX w. zaczęto stosować chelatację EDTA, czyli kwasem etylenodwuaminoczterooctowym – syntetycznym związkiem aminokwasowym, który po wprowadzeniu do organizmu lokalizuje i przechwytuje metale lub szkodliwe związki mineralne, a następnie łączy się z nimi. Po związaniu się i detoksykacji metale są wydalane z ciała poprzez nerki i drogi moczowe.

Początkowo w ten sposób oczyszczano organizm przede wszystkim z nadmiaru ołowiu, dziś coraz częściej chelatacja jest stosowana w leczeniu i profilaktyce wielu chorób, szczególnie miażdżycy i spowodowanych nią schorzeń serca, depresji, migren, problemów z krążeniem w kończynach dolnych, choroby Alzheimera czy choroby zwyrodnieniowej stawów. Wykorzystuje się ją również w terapii osób dotkniętych autyzmem, opierając się na założeniu, że jedną z jego przyczyn jest zatrucie metalami ciężkimi.

Skuteczność chelatacji w przypadku większości schorzeń nie została jednak potwierdzona badaniami naukowymi, a Komisja Etyki Lekarskiej Okręgowej Izby Lekarskiej w Koszalinie uznała ją za paramedycynę.

Co to jest chelatacja?

EDTA, czyli kwas etylenodwuaminoczterooctowy, jest obecnie najpowszechniej wykorzystywaną substancją do chelatacji. Podawany dożylnie pod postacią kroplówki przechwytuje jon minerału lub metalu i wyprowadza go z organizmu poprzez układ wydalaniczy. Taka terapia ma ułatwiać też przepływ tlenu i składników odżywczych.

Chelatacja EDTA jest chętnie stosowana w leczeniu miażdżycy, ponieważ – według jej zwolenników – pomaga zredukować osady związane ze stwardnieniem tętnic, a także zapobiega ich tworzeniu. Terapia chelatowa usuwa nagromadzone złogi miażdżycowe z tętnic, tym samym likwidując potencjalne blokady i przywracając prawidłowe krążenie krwi. EDTA zmniejsza też jej lepkość, zwiększa elastyczność tętnic, umożliwia lepsze ukrwienie mięśnia sercowego i zapobiega powstawaniu choroby niedokrwiennej.

Chelatacja w terapii antymiażdżycowej obejmuje zazwyczaj około 20 zabiegów w ciągu dwóch miesięcy.

Chelatowanie włosów

Kwas EDTA jest wykorzystywany także w branży kosmetycznej, na rynku pojawia się coraz więcej produktów, zwłaszcza szamponów do chelatowania włosów, które z powodu minerałów znajdujących się w wodzie kranowej (zwłaszcza fluoru) narażone są na matowienie czy wysuszanie. Tego typu preparaty mają ułatwiać usunięcie z włosów i skóry głowy szkodliwych substancji.

Chelatacja doustna

Na rynku dostępne są również tabletki do terapii chylatowej, zazwyczaj czynnikiem aktywnym w tego typu preparatach jest EDTA. Według zapewnień producentów chelatacja doustna wspomaga oczyszczanie organizmu z toksycznych metali ciężkich oraz szkodliwych złogów wapnia w tętnicach, korzystnie wpływa na ciśnienie krwi, wspiera pracę serca, napięcie mięśniowe i jelitowe, a także neutralizuje działanie wolnych rodników, czyli atomów przyspieszających procesy starzenia organizmu, zwiększających ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób nowotworowych.

Chelatacja – autyzm

Chelatacja jest wykorzystywana również w leczeniu autyzmu u dzieci, w oparciu o tzw. protokół Cutlera, stworzony przez amerykańskiego biochemika i fizyka Andrew Hall Cutlera. Stosuje się wówczas doustnie jedną z trzech substancji, zwanych chelatorami:

• kwas alfa-liponowy (ALA),
  
• kwas dimerkaptobursztynowy (DMSA),
  
• kwas dimerokaptopropanosulfonowy (DMPS).
  

Protokół Cutlera zakłada stosowanie bardzo małych dawek przy dużej częstotliwości podawania, na bieżąco należy wykonywać też badania, zwłaszcza morfologię krwi i próby wątrobowe. Według twórcy systemu chelatacja powinna trwać minimum 9 miesięcy. W tym czasie zaleca się suplementację nienasyconymi kwasami tłuszczowymi, magnezem, selenem, cynkiem, witaminami z grupy B, witaminą A, witaminą C oraz witaminą E.

Chelatacja u dzieci z autyzmem musi jednak odbywać się po konsultacji z lekarzem. Wielu specjalistów nie uważa jednak tej terapii za skuteczną. W trakcie przyjmowania preparatów mogą też pojawić się skutki uboczne, m.in. intensyfikacja objawów kandydozy, większe uczucia zmęczenia albo hiperaktywność, podwyższona temperatura ciała, wysypka, nieprzyjemny zapach skóry czy włosów.