Ból w nadbrzuszu może mieć różny charakter i lokalizować się w różnych miejscach. Prawidłowy opis objawów przez chorego i obserwacja okoliczności ich pojawiania się może znacząco ułatwić określenie ich przyczyny.

Ból w nadbrzuszu – umiejscowienie

Nadbrzusze to górna część jamy brzusznej, która umownie dzieli się na trzy części: nadbrzusze właściwe (środkowe) – znajdujące się pomiędzy łukami żebrowymi – oraz podżebrze lewe i prawe.

Niezależnie od umiejscowienia w którejś z tych trzech okolic ból może promieniować do innych miejsc, takich jak lewy lub prawy bok, plecy i kręgosłup. Niektóre dolegliwości mające przyczynę poza jamą brzuszną również powodują ból w nadbrzuszu (tzw. przeniesiony).

Ostry ból w nadbrzuszu

Ostre dolegliwości w nadbrzuszu, które pojawiają się po raz pierwszy (albo których charakter jest zaskakujący dla chorego, przyzwyczajonego do przewlekłych bólów) mogą sugerować stan wymagający pilnej interwencji chirurgicznej.

Przyczyną może być m.in. perforacja wrzodu żołądka lub (rzadziej) dwunastnicy. Chory początek zdarzenia porównuje do pchnięcia nożem blisko linii pośrodkowej ciała. Ból w takiej sytuacji szybko rozprzestrzenia się na większy obszar brzucha.

Inną przyczyną ostrego bólu w nadbrzuszu środkowym (lub po stronie lewej, z tendencją do promieniowania w kierunku pleców i kręgosłupa) może być ostre zapalenie trzustki. Do objawów dołączają się wtedy zwykle nudności i wymioty oraz bóle głowy.

Lewe podżebrze to typowa lokalizacja objawów związanych ze śledzioną. Ostrym stanem jest jej pęknięcie, mające związek z wcześniejszym, nawet niewielkim urazem tej okolicy. Ciśnienie tętnicze chorego spada wtedy bardzo szybko, stan ogólny dramatycznie się pogarsza.

Lokalizacja bólu w prawym podżebrzu może być spowodowana pęknięciem pęcherzyka żółciowego (co zdarza się w przebiegu zapalenia tego narządu).

Ostrym stanem w nadbrzuszu jest też perforacja jelita grubego – głównie będąca skutkiem jego owrzodzenia albo pęknięcia uchyłka. Choć prawdopodobieństwo wystąpienia tego typu zmiany jest większe w obrębie części zstępującej okrężnicy, w niektórych przypadkach zmiana powstaje w obrębie poprzecznicy i ból może lokalizować się w którejś z okolic nadbrzusza.

Wszystkie opisane stany są przyczyną zapalenia otrzewnej, które może mieć charakter ograniczony lub (najczęściej) rozlany. Do bolesności dołączają się objawy otrzewnowe (np. napięcie powłok brzusznych), porażenna niedrożność jelit, przyspieszenie tętna, objawy wstrząsu lub posocznicy.

Przyczyną ostrego bólu w obrębie nadbrzusza może też być rozwarstwiający tętniak aorty.

Bóle przewlekłe w prawym podżebrzu

Bóle nadbrzusza po prawej stronie związane są najczęściej z chorobami dróg żółciowych i wątroby. Typowym przykładem są napady bólu po spożyciu tłustego, obfitego posiłku, które przemijają po podaniu leków rozkurczowych. Utrzymywanie się dolegliwości o miernym nasileniu przez dłuższy czas może sugerować przewlekłe zapalenie albo obecność wodniaka lub ropniaka pęcherzyka żółciowego.

Bóle w środkowej części nadbrzusza

Najczęstsze przyczyny bólu w środkowym nadbrzuszu to:

• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
  
• choroby nieżytowe tych narządów,
  
• refluks dwunastniczo-żołądkowy (żółciowy)
  
• refluks żołądkowo-przełykowy (który może też powodować ból klatki piersiowej lub zgagę)
  
• przewlekłe zapalenie, torbiele rzekome, inne stany chorobowe trzustki.
  

Ból w nadbrzuszu po stronie lewej

Ból w lewym podżebrzu może być spowodowany przewlekłym zapaleniem trzustki (szczególnie jeśli zmiany chorobowe koncentrują się głównie w okolicach jej ogona). Innym powodem są choroby śledziony. Może to być pourazowe podtorebkowe pęknięcie śledziony albo spowodowana przez różne schorzenia splenomegalia, czyli powiększenie śledziony.

Ból w nadbrzuszu – nowotwory

Nowotwory mogą powodować w nadbrzuszu bóle, które upodobniają się do objawów innych chorób. Mogą one także mieć nietypowy charakter. Nawracające, nasilające się dolegliwości, nieskojarzone z rytmem posiłków, niereagujące na leki rozkurczowe, powinny być dokładnie diagnozowane.

Przeniesiony ból w nadbrzuszu

Ból w nadbrzuszu może być związany z chorobami narządów klatki piersiowej. Przykładami są:

• zawał mięśnia sercowego w tzw. postaci brzusznej – ból pojawia się w nadbrzuszu, ma rozlany, ale bardzo intensywny charakter; może sugerować np. perforację wrzodu żołądka albo zapalenie trzustki; towarzyszą mu inne charakterystyczne objawy, takie jak zaburzenia rytmu, niepokój i poty, niewydolność krążeniowo-oddechowa;
  
• nerwoból międzyżebrowy, wynikający z ucisku na korzenie nerwów na poziomie dolnych kręgów piersiowych – ból może pojawiać się w okolicach zakończeń tych nerwów, czyli w nadbrzuszu; zwykle ma kłujący charakter, nasila się przy głębokim wdechu, skrętach albo pochylaniu tułowia; podobne objawy może wywołać półpasiec;
  
• zapalenie osierdzia – ból nasilający się w pozycji leżącej, słabnący przy pochyleniu ciała do przodu, mogący promieniować ku plecom i łopatce;
  
• zapalenie opłucnej – nasilający się przy wdechu ból połączony z kaszlem.
  

Ostre bóle w nadbrzuszu muszą być zdiagnozowane przez lekarza, a przewlekłe można podawać leczeniu domowemu, pod warunkiem, że przyczyna ich pojawiania się jest znana, a leczenie zostanie dostosowane do konkretnego schorzenia.